تحولات فرهنگی و اقتصادی مؤثر بر تغییرات شهری در بابلسر در دورة پهلوی اول

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه جامعه‌شناسی دانشکدة علوم اجتماعی دانشگاه تهران

2 استاد گروه جامعه‌شناسی دانشکدة علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه مازندران

3 دکترای جامعه‌شناسی (نویسندة مسئول)

چکیده

تا پیش از تغییرات شهری بابلسر در دورة پهلوی اول، این محل عمدتاَ شهرت خود را مدیون هویت بندری، گمرک و شیلاتش بود و با عنوان بندر مشهدسر شناخته می‌شد. در دوران پهلوی اول، تحولات اقتصادی و فرهنگی خاصی در عرصة جهانی، ملی و محلی دست‌به‌دست هم دادند که بابلسر تغییرات شهری بنیادینی را تجربه کند. مقالة پیش‌رو، کوشیده است این تحولات را از روایت‌های رسمی و غیررسمی تاریخی این منطقه استخراج، تحلیل و تفسیر کند. گردآوری اطلاعات از طریق تاریخ شفاهی، مصاحبه‌ با افراد مطلع کلیدی، بحث‌های گروهی و بررسی اسناد، سفرنامه‌ها و روزنامه‌های چاپ شده بین سال‌های ۱۳۰۵ش. تا۱۳۲۰ش. صورت گرفته است. روش این پژوهش، کیفی است و به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات و ارائة نظریة نهایی، از روش نظریة زمینه‌ای استفاده شده است. یافته‌های به‌دست آمده شامل هفت مقولة عمده هستند که عبارت‌اند از: نیاز به برون‌رفت از اقتصاد بندری (به عنوان شرایط علّی)، آمادگی نیروهای محلی (به عنوان شرایط مداخله‌گر)، طبیعت قهار (به عنوان شرایط زمینه‌ای)، مدیریت سازماندهی نیروها و خشونت (به عنوان تعامل‌ها و راهبرد‌ها)، تغییر هویت از بندر مشهدسر به شهر بابلسر و تغییر نقش خارجی‌ها (به عنوان پیامدها). مقولة هسته‌ای این پژوهش، «تخریب خلاق» است که سایر مقولات را در بر می‌گیرد. نتیجه بررسی، حاکی از ایجاد چرخش‌های فرهنگی و معنایی وابسته به تحول و چرخش اقتصادی از اقتصاد بندر به اقتصاد ساحلی ـ توریستی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Cultural and Economic Evolutions Affecting the Urban Changes in BabolSar in the Reza Shah Pahlavi Era

نویسندگان [English]

  • Taghi Azad Armaki 1
  • Mahmood sharepour 2
  • Minoo Sedighi Kasmaee 3
1 Professor of Sociology at University of Tehran
2 Professor of Humanities and Social Sciences, Faculty of Mazandaran University
3 Ph.D in Sociology (corresponding author)
چکیده [English]

Before the urban changes in BabolSar in the Reza Shah Pahlavi era, the identity of this city was tied to its port, custom and fishery, and it was known as MashadSar Port. In Reza Shah Pahlavi era, special cultural and economic evolution happened in international, national and local stages and made BabolSar to experience fundamental urban changes. This article tries to elicit and interpret these evolutions and analyze many formal and informal historical narratives. It uses sources such as itinerary, documents, newspapers of 1928-1941, local, national, and international histories, and applies technics such as deep interview, group discussion, and oral history. It uses qualitative method and applies grounded theory to analyze information. Concepts are categorized in following seven categories: The necessity for going out of port economy (as causes), Preparation of local forces (as intervening conditions), dominant nature (as context conditions), managing forces and violence (as strategies), transforming identity, and changing role of foreigners (as consequences). The core category is “creative destruction” which covers all of the mentioned categories.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Economic Turns
  • Customs
  • Tourism
  • Cultural Turns
  • Changing Identity
منابع و مأخذ
آبراهامیان، یرواند(۱۳۸۰). ایران بین دو انقلاب، ترجمۀ گل محمدی، احمد و محمد ابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
آزاد ارمکی، تقی(۱۳۹۱). بنیان‌های فکری نظریه جامعه ایرانی، تهران: نشر علم.
استراوس، انسلم؛ کربین، جولیت(۱۳۹۲). مبانی پژوهش کیفی: فنون و مراحل تولید نظریه زمینه‌ای، ترجمۀ ابراهیم افشار، تهران: نشر نی.
تیموری، ابراهیم(۱۳۳۲). عصر بی‌خبری: تاریخ امتیازات در ایران، تهران: چاپ اقبال.
جوادی یگانه، محمدرضا؛ آزاد ارمکی، تقی؛ توحیدلو، سمیه(۱۳۹۱). «فرهنگ و اخلاق اقتصادی ایرانیان در دوره مشروطه»، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، شماره :۹، ۴۰-۱۱.
حاتمی، سارو(۱۳۸۷). «خاطراتی از اشغال بابلسر توسط ارتش سرخ شوروی»، فصلنامه بارفروش، شماره ۷۴.
رابینو، ه.ل.(۱۳۶۵). مازندران و استرآباد، ترجمۀ غلامعلی وحید مازندرانی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
رحیمی، امیرعلی؛ فیض‌الله بوشاسب‌گوشه، علیرضا ابطحی(۱۳۹۵). «بررسی تحولات آموزشی و فرهنگی مازندران در دوره پهلوی اول»، فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشنامه تاریخ، شماره ۴۲: ۵۶-۳۱.
روزنامه اطلاعات ۲۸ مهر ۱۳۰۷.
روزنامه اطلاعات ۲۱ تیر ۱۳۱۰.
روزنامه اطلاعات ۱۶ فروردین ۱۳۱۷.
روزنامه اطلاعات ۲۳ خرداد ۱۳۱۷.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، شناسه سند ۸۴۱/۲۱۰، تلگراف مشیرالدوله به شاه: تحصن اهالی مشهدسر (بابلسر) به عملکرد رئیس بلژیکی گمرک آنجا، آرشیو ملی ایران، ۱۳۳۶ق.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، شناسه سند ۲۹۹۷۰/۲۴۰، تعدی رئیس گمرک مشهدسر به محموله اشیاء و جواهرآلات آقا محمد یوسف بازرگان، ۱۳۲۸ق.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، شناسه سند ۳۲۷۴۷/۲۴۰، شکایت از اداره گمرک مشهدسر مبنی بر ممانعت حمل مال‌التجاره، ۱۳۳۷ق.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، شناسه سند ۶۲۶۰۰/۲۴۰، مداخلات مأمورین بحریه روسی بر حمل و نقل مال‌التجاره‌های کشتی‌های ایرانی در بندر مشهدسر، ۱۳۴۱ق.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، شناسه سند ۸۰۲۵۳/۲۴۰، مکاتبات در خصوص لزوم اتمام کارهای ساختمانی مشهدسر، ۱۳۱۴ش.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، شناسه سند ۱۰۰۲۶/۲۹۷، تقاضای اهالی مشهدسر مبنی بر تأسیس مدرسه دخترانه، ۱۳۰۶ش.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، شناسه سند ۳۰۸۶۲/۲۹۷، گزارش فعالیت مدرسه احمدی مشهدسر و مداخلات روس در گمرکخانه و امور سیاسی آنجا، ۱۳۳۳ق.
شاردن، ژان (نسخه الکترونیکی). سیاحتنامه ایران، ترجمۀ اقبال یغمایی.
صفری، سهیلا؛ امیرمحمد شیخ‌نوری و شهرام یوسفی‌فر(۱۳۹۳). «اعتراضات مردم به نوسازی شهری در دوره پهلوی اول: مطالعه اسناد عرایض مجلس شورای ملی (مجلس ششم تا هشتم تقنیه)»، تحقیقات تاریخ اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شماره 1: ۶۰-۲۹.
صفی‌نیا، رضا ۱۳۰۷). استقلال گمرکی ایران، تهران: چاپخانه فردوسی.
فکوهی، ناصر(۱۳۸۳). انسان‌شناسی شهری، تهران: نشر نی.
فوران، جان(۱۳۹۱). مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سال‌های پس از انقلاب اسلامی، ترجمۀ احمد تدین، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
محمدپور، احمد؛ ایمان، محمدتقی (۱۳۸۷). «بازسازی معنایی پیامدهای تغییرات اقتصادی در منطقه اورامان تخت کردستان ایران: ارائه یک نطریه زمینه‌ای»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی رفاه اجتماعی، شماره ۲۸: ۲۱۳-۱۹۱.
مکنزی، چارلز فرانسیس(۱۳۵۹). سفرنامه شمال، ترجمۀ منصوره اتحادیه، تهران: نشر گستره.
ملا جلال‌الدین منجم(۱۳۶۶). تاریخ عباسی یا روزنامه ملاجلال: شامل وقایع دربار شاه عباس صفوی، به کوشش سیف‌الله وحیدنیا، تهران: انتشارات وحید.
ملگونف(۱۳۶۴). سفرنامه ملگونف به سواحل جنوبی دریای خزر، تصحیح، تکمیل و ترجمۀ مسعود گلزاری، تهران: انتشارات دادجو.
میرزا ابراهیم(۱۳۵۵). سفرنامه استرآباد و مازندران و گیلان و...، به کوشش مسعود گلزاری، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
ناصرالدین شاه قاجار (نسخه الکترونیکی). روزنامه سفر مازندران، مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان.
هاروی، دیوید(۱۳۹۲). پاریس پایتخت مدرنیته، ترجمۀ عارف اقوامی مقدم، تهران: پژواک.
 
 
Lefebvre, Henry (1991).The production of Space, translated by Donald Nicholson Smith, Blackwell Publishing.