عوامل رافع مسئولیت مدنی رسانه‌های جمعی در نظام حقوقی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای حقوق خصوصی دانشگاه شهید بهشتی(ره)

2 استادیار دانشکده معارف اسلامی، فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع)

چکیده

علل رافع مسئولیت، شرایطی است که در آن شرایط، واردکننده زیان، مسئول جبران خسارت نیست. این شرایط در مسئولیت مدنی به دفاع مشروع، حکم قانون یا مقام صالح، غرور، اجبار یا اکراه و اضطرار تقسیم‌بندی شده است. قوه قاهره از حوادثی است که رابطه سببیت را کلاً از بین می‌برد و بنابراین، در بحث علل موجهه یا شرایط معاف‌کننده جای نمی‌گیرد، زیرا در علل موجهه، رابطه سببیت بین فعل زیان‌بار و عامل زیان احراز می‌شود. حال سؤال اساسی آن است که در صورتی که رسانه‌های جمعی مبادرت به ورود خسارت به افراد نمایند و ورود ضرر را به ادله‌ای نظیر اجبار، اضطرار ناشی از قاعده اقدام و ... مستند نمایند، آیا می‌توان از ایشان مطالبه خسارت نمود؟ بنابراین، به دلایل پیش‌گفته، مسئولیتی برای عامل زیان متصور نیست؛ البته باید پذیرفت که شرایط معاف‌کننده در حوزه مسئولیت مدنی رسانه اندکی متفاوت از آن چیزی است که اصولاً در مسئولیت مدنی مطرح می‌شود. مقاله پیش‌رو با روش «تحلیلی ـ توصیفی» در پی پاسخ به این سؤال است که؛ «در نظام حقوقی ایران، چه عواملی می‌تواند رافع مسئولیت مدنی (مسئولیت اجتماعی) رسانه‌های جمعی به حساب آیند؟» که در پاسخ به آن، به علل رافع مسئولیت مدنی رسانه‌ها در قالب هفت عنوان «تکلیف یا اختیار قانونی رسانه»، «دستور مقام قضایی یا مقام مافوق اداری»، «بیان انتقادات و نظرات سازنده»، «اجبار و اکراه»، «اضطرار در شرایط خاص»، «اقدام فرد علیه خود» و «غرور» اشاره و به تشریح هریک از آنها پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Removal reasons of civil liability of mass media in the legal system of Iran

نویسندگان [English]

  • Amin Amirhoseiny 1
  • Mohammad Reza Borzoioo 2
1 PhD student in privacy law in Shahid Beheshty University) Corresponding Author)
2 Assistant Professor, Faculty of Islamic Studies and Communications in Imam Sadeq University
چکیده [English]

Removal reasons of liability is circumstance in which the conditions, the person who makes loss is not responsible for compensation. These conditions in civil liability is divided to legitimate defense, rule of law or competent authority, pride, coercion, reluctance and exigency. Forcible strength is from the events which totally destroys causality relationship, and therefore does not fit in the discussion of justificatory reasons or exempted conditions, because the causes of Justification, causal relationship between the harmful act and harmful factor is verified. Now the important question is this if mass media harm individuals and attribute the harm to the causes like coercion, exigency based on act and etc. is it possible to ask them for compensation? Therefore due to the above reasons, there is no responsibility for person who makes loss, but it must be admitted that the situation in the area of civil liability of the media is slightly different from what is basically mentioned in civil liability. In this article using the analytical- descriptive method trying answer these question that in Iran‘s legal system what factors can be considered to be the factors which can remove civil liability of mass media? And as an answer to this question the removal causes of civil liability of media is mentioned and described within 7 title including task or legal authority of media, judicial or administrative orders of a superior officer, expressing criticism and constructive comments, coercion and reluctance, urgency Under certain conditions, the act of person  against himself, and  pride.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Civil Liability
  • social responsibility
  • removal reasons
  • mass media compensation
ابراهیمی، قاسم (1381). مصونیت پارلمانی از نگاه فقه، فصلنامه فقه اهل بیت، شماره 30.
اردبیلی، محمدعلی (1393). حقوق جزای عمومی، جلد دوم، تهران: نشر میزان.
اردبیلی، محقق اردبیلی (1403). مجمع الفائده و البرهان، تحقیق اشتهاردی و عراقی و یزدی، قم، نشر موسسه نشر اسلامی.
ارشدی، علی‌یار (1393). دوره شرح حقوق مدنی ضمان قهری و مسئولیت مدنی، تهران، انتشارات بهنامی.
اسماعیلی، محسن (1391). تأملی بر پرسش‌های اساسی در حقوق رسانه، فصلنامه بازتاب اندیشه، شماره 118.
اسماعیلی، محسن (1389). تقریرات درس حقوق مدنی، مقطع کارشناسی ارشد معارف اسلامی و حقوق خصوصی، دانشکده حقوق دانشگاه امام صادق(ع)، تهران.
اسماعیلی، محسن، جلالی، عبدالله (1391). نظام هنجاری اطلاع‌رسانی در فقه شیعه، فصلنامه رسانه، شماره 4.
اسماعیلی، محسن (1392). مبانی و مصداق‌های آزادی ارتباطات و اطلاعات در حقوق و اندیشه اسلامی، فصلنامه رسانه، شماره 1.
الاصفهانی، محمد بن الحسن (فاضل هندی) (1405). کشف اللثام، قم: نشر کتابخانه السید المرعشی النجفی، جلد دوم.
امامی، حسن (1368). حقوق مدنی، جلد اول، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
انصاری، شیخ مرتضی، (بی‌تا). فرائد الاصول، چاپ دوم، قم: مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
انصاری، باقر (1387). حقوق حریم خصوصی، چاپ دوم، تهران: نشر سمت.
انصاری، باقر (1383). حریم خصوصی در رسانه‌های همگانی، فصلنامه پژوهش‌های ارتباطی، شماره 39 و 40.
انصاری، باقر (1392). حمایت از حرمت اشخاص در برابر آزادی بیان، فصلنامه رسانه، شماره 2.
انصاری، باقر (1390). مطالعه تطبیقی حق دسترسی رسانه‌ها به دادرسی‌ها و اطلاعات قضایی، پژوهش حقوق عمومی، شماره 35.
انصاری، باقر (1393). موازین حقوقی ناظر به انتقاد دولت و مقامات دولتی، پژوهش حقوق عمومی، شماره 43.
انیسی، محمدعلی (1394). مسئولیت مدنی و حقوق ورزشی، چاپ اول،‌ تهران: انتشارات جنگل، جاودانه.
ایزدی‌فرد، علی‌اکبر، باقری، روح‌الله (1386). اضطرار در امور کیفری، موجهه یا رافع؟، دانشکده علوم انسانی سمنان، شماره 19.
آشنا، حسام‌الدین؛ برزویی، محمدرضا (1381). خط مشی‌گذاری فاوا در ایران (1381-1386)، ارزیابی محتوای دیجیتال اسلامی از تکفا تا تسما، فصلنامه دین و ارتباطات، پاییز و زمستان 1390، شماره 40.
آلن، بیرو (1370). فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه باقر ساروخانی، تهران: مؤسسه کیهان.
باریک‌لو، علیرضا (1385). مسئولیت مدنی، چاپ اول، تهران: نشر میزان.
باریک‌لو، علیرضا (1391). تقریرات حقوق مدنی، مسئولیت مدنی، قم: دانشکده حقوق دانشگاه تهران.
باهری، محمد (1381). حقوق جزای عمومی، چ اول، تهران: انتشارات رهام.
بهرامی احمدی، حمید (1392). تقریرات ‌درس مسئولیت مدنی، تهران: دانشکده حقوق دانشگاه امام صادق‌(ع).
بهرامی‌احمدی، حمید (1377)، سوءاستفاده از حق، مطالعه تطبیقی‌درحقوق اسلام ‌و دیگر نظام‌های حقوقی، چاپ سوم، تهران: اطلاعات.
تاجمیری، امیر تیمور (1375)، حقوق مدنی 4، مسئولیت مدنی، چاپ اول، تهران: نشر مؤسسه فرهنگی آفرینه.
 
تزرمی‌نژاد، وحیده؛ ایران‌تاج، بابک (1391)، مسئولیت مدنی رسانه‌های تصویری نسبت به پخش برنامه‌های برون مرزی، فصلنامه مطالعات رسانه‌ای، شماره 16.
الجبعی العاملی، زین‌الدین بن علی (شهید ثانی) (1416). مسالک الافهام فی شرح شرائع الاسلام، الطبعه الاولی، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه، جلد 12.
الجبعی العاملی، زین‌الدین‌بن‌علی، (شهید ثانی) (1376). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، چاپ چهارم، قم: مکتبه النشر الاسلامی.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1391)، ترمینولوژی حقوق، چاپ اول، تهران، نشر گنج دانش.
جلیلوند، یحیی (1373). مسئولیت مدنی قضات و دولت در حقوق ایران فرانسه، امریکا، انگلیس، چاپ اول، تهران: نشر یلدا .
جمعی از نویسندگان (1386). موسوعه فی الفقه الاسلامی جمال عبد الناصر، قاهره، چاپ دوم، انتشارات مجلس الاعلی الشئون الاسلامیه.
جواهری یکتا، محمد حسن (1378). بررسی ماهیت حقوقی اضطرار، فصلنامه دانش انتظامی، شماره 1.
حر عاملی، شیخ حر (بی‌تا). وسائل الشیعه الی تنقیح مسائل الشریعه، جلد 14، بیروت: دارالاحیاء الرتاث العربی.
حسنی، علیرضا؛ هاشمی، سیدرضا (1389). رسانه‌ها و مسئولیت مدنی، مجله قضاوت، شماره 66.
حسین آبادی، امیر (1385). بررسی وتحلیل ماده 7 قانون مسئولیت مدنی، فصلنامه الهیات و حقوق، شماره 20.
حسینی المراغی، میرعبدالفتاح (1417). العناوین، الطبعه الاولی، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، جلد 2.
 حلی، حسن بن یوسف (علامه حلی) (بی‌تا). تذکره الفقهاء، قم: المکتبه المرتضویه لاحیاء الاثار الجعفریه، جلد 2.
 حلی، حسن بن یوسف (1418). قواعد الاحکام، الطبعه الاولی، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، جلد 4.
خالقی، علی (1383)، علنی بودن دادرسی در پرتو اسناد بین الملی و حقوق داخلی، فصلنامه پژوهش‌های حقوقی، شماره 5.
خراسانی، آخوند خراسانی (1412). کفایه الاصول، بیروت: نشر موسسه دارالاضواء المرتضویه.
رشتی، میرزا حبیب االله (1322). رساله فی الغصب، تهران: بی‌نا.
الزحیلی، وهبه (1417). نظریه الضروره الشرعیه، چاپ دوم،‌ دمشق: مطبعه دارالفکر.
سبزواری، سیدعبد الاعلی (بی‌تا). مهذب الاحکام، ج16،بیروت: مؤسسه دارالاحیاء التراث العربی.
شهابی خراسانی، محمود (1332). قواعد فقه، چاپ سوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
جبعی العاملی، زین الدی بن علی، شهیدثانی (1416). مسالک الافهام فی تنقیح شرائع الاسلام، الطبعه الاولی، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه، ج12.
شیخیانی، علی (1392). قاعده خطر، چاپ اول، تهران: نشر جنگل (جاودانه).
صابر، محمود (1388). آیین دادرسی کیفری بین‌المللی، چاپ دوم، تهران: نشر دادگستر.
صحرانورد، ابوذر؛ خلیل‌زاده، سیدمحمدمهدی؛ صحرانورد، رسول (بی‌تا). مسئولیت مدنی رسانه‌ها در حقوق موضوعه ایران، چاپ اول، تهران: دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها.
طوسی، شیخ الطائفه، محمد بن حسن (1416). الخلاف فی الفقه، قم: مؤسسه النشرالاسلامی.
عبداللهی‌علی بیک، حمیده (1383)، قاعده اضطرار، الضرورات تبیح المحذورات، فصلنامه مطالعات اسلامی، شماره 63.
عمید، حسن (1373). فرهنگ فارسی عمید، جلد اول، چاپ چهارم، تهران: نشر امیرکبیر.
 
فاضل لنکرانی، شیخ محمد (1419). القواعد الفقهیه، چاپ دوم، قم: نشر موسسه تنظیم و نشر آثار آیت‌الله فاضل لنکرانی.
فاضل مقداد، جمال‌الدین (1365). کنز العرفان فی الفقه القرآن، چاپ سوم، بیروت: مکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه.
فتح علی‌پور، عطاالله (1376). مسئولیت مدنی و کیفری ناشی از تصادفات رانندگی، چاپ اول، تهران: نشر مدق.
فرح‌زادی، علی‌اکبر (1378). بررسی فقهی و حقوقی اثر اکراه در عقد بیع، مقالات و بررسی‌ها، شماره 66.
قاسم‌زاده، سیدمرتضی (1378). الزام‌ها و مسئولیت مدنی بدون قرارداد، چاپ هفتم، تهران، نشر میزان.
قائم مقامی، عبدالمجید (1342). حقوق مدنی، تجاوز از حقوق، چاپ اول، تهران: نشر دادگستر.
کاتوزیان، ناصر (1386). الزام‌های خارج از قرارداد (ضمان قهری): مسئولیت مدنی، چاپ ششم، جلد اول، تهران: نشر دانشگاه تهران.
کاتوزیان، ناصر (1385). دوره مقدماتی حقوق مدنی، وقایع حقوقی، چاپ یازدهم، تهران، انتشارات سهامی.
لایق، مهدی (1390). حقوق مهندسی، چاپ اول، تهران:‌ نشر جنگل جاودانه.
لطفی، اسدالله (1379). قاعده غرور، مجله حقوق دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 47.
 لموراسا، میشل (1375). مسئولیت مدنی، ترجمه محمد اشتری، چاپ اول، تهران: نشر حقوقدان.
محقق حلی، جعفر بن الحسن (محقق حلی) (1409)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، الطبعه الثانیه، جلد چهارم، تهران: انتشارات استقلال.
محمدی، مسعود (1391). تقریرات درس حقوق رسانه، چاپ اول، دانشگاه شیراز.
معتمد نژاد، کاظم (1386). حقوق ارتباطات، ج اول، کلیات،تهران ،دفتر مطالعات و توسعه رسانه‌ها.
مغنیه، محمدجواد (بی‌تا). فقه الامام جعفر الصادق(ع)، چاپ دوم، بیروت: مطبعه داراجواد.
مکارم شیرازی، ناصر (1411). القواعد الفقهیه، جلد دوم، چاپ سوم، قم: مدرسه الامام امیرالمؤمنین(ع).
مکارم شیرازی، ناصر (1411). القواعد الفقهیه، جلد دوم، چاپ دوم، قم: مؤسسه نشر مدرسه امام علی ابن ابی طالب(ع) . موسوی بجنوردی، سیدمحمد (1375). قاعده اقدام،فصلنامه دیدگاه‌های حقوق قضایی دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، شماره 2.
موسوی بجنوردی، سیدمحمد (1377). قاعده اقدام، مجله وقف، میراث جاویدان، شماره 23 و 24.
موسوی بجنوردی، میرزا محمدحسن (1413). القواعد الفقهیه، جلد اول،  چاپ دوم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
موسوی بجنوردی، سیدمحمد (1375). قاعده اقدام، مجله دیدگاه‌های حقوق قضایی، شماره 2.
موسوی خمینی، سیدروح‌الله (بی‌تا). تحریر الوسیله، تهران: مکتبه العلمیه الاسلامیه.
موسوی خمینی، سیدروح‌الله (بی‌تا). کتاب البیع، جلد 2، چاپ اول، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
موسوی خمینی، سیدروح‌الله (1368). المکاسب محرمه، جلد اول، چاپ دوم، قم : مؤسسه اسماعیلیان.
موسوی خویی، سیدابوالقاسم (1408). مصباح الاصول، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار آیت الله موسوی خویی (ره).
موسوی خویی، سیدابوالقاسم (1416). مصباح الفقاهه، جلد چهارم، چاپ اول، قم: مطبعه مهر.
موسوی خویی، سیدابوالقاسم (1418). محاضرات فی الفقه الجعفری، جلد دوم، چاپ دوم، بیروت: مؤسسه دارالاحیاء العلوم المرتضویه.
مولانا، حمید (1387). اطلاعات عالمگیر و ارتباطات جهانی، تهران: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
میرداداشی، سیدمهدی (1393). مسئولیت مدنی مؤسسات عمومی ‌در حقوق ایران و مصر، چاپ اول، قم: دانشگاه مفید.
 
نایینی، محمدحسین (1404). فرائد الاصول، چاپ سوم،‌ قم: مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه ‌علمیه قم.
نجفی، شیخ محمدحسن (صاحب جواهر) (1367). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، الطبعه الثالثه، جلد دوم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
نراقی، احمد (1419). مستند الشیعه، چاپ دوم، بیروت ،مؤسسه دارالاحیاء التراث العربی.
نصر اصفهانی، علی (1386). رویکردهای نوین دررفتار سازمانی، چاپ سوم، اصفهان: جهاد دانشگاهی.
نظری‌نژاد، محمدرضا (1389). اکراه و ضرورت در حقوق کیفری (مطالعه تطبیقی)، فصلنامه پژوهشنامه حقوق کیفری شماره 1.
نوایی، سیدمهدی (1388). ضمان ناشی از استیفای نامشروع، چاپ اول، قم: انتشارات بوستان کتاب.
وطنی، امیر (1381). بررسی فقهی اضطرار و ضرورت، مقالات و بررسی‌ها، شماره 71.
هاشمی، سیدرضا (1389). رسانه‌ها، مسئولیت مدنی، مجله روابط عمومی، شماره 73.
هاشمی، سیدمحمد (1381). حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، جلد دوم، چاپ ششم، تهران: نشر میزان.
الهام، غلامحسین (1375). امر آمر در حقوق کیفری ایران، رساله دکترای حقوق کیفری دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
یزدانیان، علیرضا (1379). حقوق مدنی، قلمرو مسئولیت مدنی، چاپ اول، تهران: نشر ادبستان.
Thompson, K.,Heinberg, L. Altabe, M. & Tantleff-Dunn, S. (1999). Exacting Beauty: Theory, Assesment,Treatment of Body Image Disturbance. Washington, DC: AmericanPsycho:ogical Association.
Knippe, J.,and Green,1996, handling criticism from your boss, employee concelling,todayV.8.
Kykiri, V.,2007,inviting interactional change through tricky situation in counsoulting, journal of organizational management,V.020, N.50.
Lussier, R,2002, Human relations in organization s,Mc Graw,hill company,50th edition.
Osborn, R.J., Hunt and schermerborn, 1997, organizational behaviuor, John Wiley and, 6th edition