«همشناسی فرهنگی» به‌مثابه الگوی ارتباطات میان‌فرهنگی در قرآن؛ رویکردی تطبیقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده فرهنگ، علوم اجتماعی رفتاری دانشگاه باقرالعلوم (ع) s.ghamami@gmail.com

2 استادیار دانشکده فرهنگ، علوم اجتماعی رفتاری دانشگاه باقرالعلوم (ع) (نویسندۀ مسئول) islamitanha@yahoo.com

چکیده

اندیشۀ «میان‌فرهنگی» پاسخی به بحران «خودمحوری» در جهان معاصر است که در قالب «غرب‌گرایی»، «نژادپرستی» و «تکفیر» پدیدار شده است. سؤال اصلی این پژوهش آن است که تفکر اسلامی چه مسیری را در مواجهه با «دیگری» پیشنهاد می­کند که به دیگرستیزی یا دیگرپرستی نمی­انجامد. در این مقاله، الگوی قرآنی ارتباطات میان­فرهنگی با طرح سؤالات پنج‌گانه (چرایی، کیستی، کجایی، چیستی و چگونگی)، با روش «قرآن به قرآن» و در خلال رویکردی تطبیقی، «استنطاق» شده است. برای مطالعۀ تطبیقی، اندیشه­های میان­فرهنگی اندیشمندانی همچون مید و گادیکانست در حوزۀ معرفتیِ انگلیسی؛ اشتروس و کاربو در حوزۀ معرفتیِ فرانسوی؛ و اندیشه­های هابرماس و ویمر در حوزۀ معرفتی آلمانی تحت عنوان «تطابق»، «تعاون» و «تحاور» (همسازی، همکاری، هم‌گویی) بررسی شده است. در مقابل، الگوی مفهومی ارتباطات میان­فرهنگی در قرآن با بررسی آیات مرتبط با مضمون «تفاوت» و «اختلاف» در میان انسان‌ها و با محوریت آیۀ 13 سورۀ حجرات بیان شده است. ساختار این آیه رابطۀ «تفاوت» و «تقوا» را با سازوکار «تعارف» به معنای «هم‌شناسی» و «تبادل معروف» تبیین می­کند. دکترین ارتباطات میان‌فرهنگی در اسلام تعارف را جایگزین تفاخر، تحقیر و تکفیر می­کند و این تعارف بر آیات 17و 18 زمر بر «استماع» و گشودگی در برابر دیگری ـ در عین «اجتناب» از طاغوت ـ استوار است. در ادامه، مؤلفه­ها و فرایند این الگوی قدسی تحت عنوان «هم‌شناسی فرهنگی» مورد تحلیل قرار گرفته و تمایز آن با سه الگوی دیگر روشن شده است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

taarof as intercultural communication model in quran; comparative approach

نویسندگان [English]

  • seyyed mohammad ali ghamami 1
  • Ali Asghar Islami tanha 2
1 Assistant Professor, Faculty of Culture, Behavioral Social Sciences, Baqir al- Ololum University. s.ghamami@gmail.com
2 Assistant Professor, Faculty of Culture, Behavioral Social Sciences, Baqir al- Ololum University (Corresponding author) islamitanha@yahoo.com
چکیده [English]

intercultural thinking is a response to egocentrism in contemporary world that appeared as west orienting, racism and Takfir. The main question of these studies is how self and other communicate to self-knowledge alternates anti-other. We are seeking qur’anic intercultural communication model through comparative study by responding five question: why, who, where, what and how. After analyzing anthropological thoughts of three Geo-Epistemological fields, intercultural communication opinions of thinkers such as Mead and Gudykanst in Anglo-American field, Strauss and Carbaugh in French field and Herder and Wimmer in Germanic field explained in the form of three intercultural communication models: accommodation, cooperation and polylog. Qur’anic model, in return, explained by The thirteenth verse of Surah of hojorat. This verse relate virtue to cultural differences through taarof (knowing each other’s) to alternates contempt by respect. This model can name Ta’arof taht means acquaintance each other’s. at the end these four models compared and evaluated.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ta'arof
  • differences
  • intercultural communication
  • self and other

منابع و مأخذ

قرآن کریم
‏‫آگهی، فاطمه و محمدعلی رضایی کرمانی (۱۳۹۵). «نقد ترجمه ساختار لغوی‌ـ‌معنایی آیه‌الکرسی در ترجمه‌های فارسی‏». فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، شماره 1: 177ـ154.
‏‫اشتروس[1]، لوی (۱۳۵۸). نژاد و تاریخ. تهران: پژوهشکده علوم ارتباطی و توسعه ایران.
‏‫الباش، حسن (۱۳۷۳). منهج التعارف الإنسانی فی الإسلام. طرابلس: جمعیه الدعوه الاسلامیه العالمیه.
‏‫الویری، محسن (۱۳۸۷). «ارتباطات میان‌فرهنگی در دهه‌های نخستین اسلامی». در تعامل دین و ارتباطات. صص 72-53. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
‏‫امانی، بهرام و سارا نجفی (۱۳۹۶). «معناشناسی تاریخی و توصیفی شُعُوب در قرآن کریم‏». دوفصلنامه پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن، شماره 2: 78ـ67.
‏‫جوادی آملی، عبدالله (۱۳۸۹). تفسیر انسان به انسان. قم: اسرا.
‏‫حسن جبل، محمدحسن (۲۰۱۰). المعجم الاشتقاقی المؤصّل فی لالفاظ القران الکریم. قاهره: مکتبه الآداب.
‏‫خورشیدی، سعید (۱۳۹۰). «صورت‌بندی نظریه فرهنگ صدرایی (با الهام از دیدگاه‌های استاد حجت‌الاسلام پارسانیا)‏». فصلنامه معرفت فرهنگی اجتماعی، شماره 9: 152-129.
‏‫‏‫راغب اصفهانی (۱۳۸۷). المفردات فی غریب القرآن. تهران: آرایه.
‏‫رضوانی، محمدرضا و علی احمدی (۱۳۸۸). «مکان و نقش فرهنگ در شکل‌گیری هویت مکانی‏». فصلنامه مطالعات فرهنگ‌ـ‌ارتباطات، شماره 6: 68ـ45.
سوسور، فردینان دو (۱۳۹۲). دوره‌ زبان‌شناسی عمومی. تهران: انتشارات هرمس.
‏‫شوتس‌ایشل، راینر (۱۳۹۱). مبانی جامعه‌شناسی ارتباطات. ترجمه‌ کرامت‌اله راسخ. تهران: نشر نی.
‏‫طباطبایی، سید محمدحسین (۱۳۸۸). بررسى‏هاى اسلامى‏. قم: بوستان کتاب.
‏‫عبدالرحمن، طه (۲۰۰۵). الحق الاسلامی فی الاختلاف الفکری. بیروت: المرکز الثقافی العربی.
‏‫فکوهی، ناصر (۱۳۸۱). تاریخ اندیشه و نظریه‌های انسان‌شناسی. تهران: نی.
‏‫فکوهی، ناصر (۱۳۸۳). «انسان‌شناسی گفت‌وگو: پویایی ممنوعیت‌ها و تعلق‌ها در حوزه مبادله‏». فصلنامه مجله جامعه‌شناسی ایران، شماره 1: 57ـ40.
‏‫فیاض، ابراهیم (۱۳۸۵). «کلام میان‌فرهنگی‏». پگاه حوزه، شماره 185: 2.
‏‫فیاض، ابراهیم (۱۳۸۷). «جامعه‌شناسی معرفتی آمریکایی و ارتباطات میان‌فرهنگی‏». فصلنامه نامه صادق، شماره 33: 145-117.
کانت، ایمانوئل (1380). دین در محدوده عقل تنها. ترجمه منوچهر صانعی دره بیدی. تهران: نقش‌ونگار.
‏‫کلانتری، ابراهیم (۱۳۹۰). «تبیین موضع تعارض ظاهری نظریة تکامل و آیات آفرینش و آرای قرآن‌پژوهان در حل آن‏». فصلنامه قبسات، شماره 59: 30-5.
‏‫کوزر، لوییس (۱۳۷۲). زندگی و اندیشه بزرگان جامعه‌شناسی. ترجمه‌ محسن ثلاثی. تهران: انتشارات علمی.
‏‫مالینفسکی، برانیسلاو (۱۳۸۳). نظریه علمی فرهنگ. ترجمه منوچهر فرهومند. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
‏‫محمد عرار، سامر (۲۰۱۳). الاختلاف و التعارف فی ضوء علم النفس المعاصر. بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
‏‫مصطفوی، حسن (۱۳۶۰). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب‏.
‏‫مصلح، علی‌اصغر (۱۳۹۲). «تأمل در زمینه‌های پیدایش بینش میان‌فرهنگی». در فلسفه‌ میان‌فرهنگی و عالم معاصر. صص 27-19. تهران: حکمت.
‏‫مصلح، علی‌اصغر (۱۳۹۱). ستجو و گفتگو؛ جستارهایی درباره فرهنگ. تهران: علم.
‏‫میلاد، زکی (۲۰۰۶). تعارف الحضارات. دمشق: دارالفکر.
همایون، محمدهادی (1384). جهانگردی: ارتباطی میان‌فرهنگی. تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
‏‫یاسپرس، کارل (۱۳۶۳). آغاز و انجام تاریخ. ترجمه‌ محمدحسن لطفی. تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
Baran, S. J. (2004). Introduction to mass communication. New York: Mcgraw-Hill.
Beiser, F. (1998). 'Johann Gottfried Herder'. In Routledge Encyclopedia of Philosophy. Vol. IV, pp. 378-84. London and New York: Routledge.
Carbaugh, D. A. (2005). Cultures in conversation. New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates.
Griffin, E. M. (2009). A first look at communication theory. New York: McGrow-hill.
Gudykunst, W. B. (2005). Theorizing about intercultural communication. California: sage publications inc.
Martin, J. & Nakayama, Th. (2010). Intercultural communication in contexts. New York: McGraw-Hill.
Mead, G. (1934). Mind, self and society. Chicago: The University of Chicago Press.
Ritzer, G. & Ryan, J. M. (2011). The Concise Encyclopedia of Sociology. West Sussex: Blackwell Publishing.
Samover, L. A.; Porter, R. E. & Mcdaniel, E. R. (2013). Communication between culture. Holly Allen.
Stember, M. (1991). ‎'Advancing the Social Sciences Through the Interdisciplinary Enterprise'. The Social Science Journal, 28, 1-14.
Williams, R. (1976). Keywords,A vocabulary of culture and society. New York: Oxford University Press.
Wimmer, F. M. (1996). 'Is intercultural philosophy a new branch or new orientation in philosophy?', In Kulturen der philosophie. pp. 101-118. Aachen: Augustinus.
Wood, J.T. (2011). Communication mosaics. Boston MA: Wadsworth Cengage Learning.