ممیزی اخلاقی، سیاسی و فرهنگی- اجتماعی آثار سینمایی در حقوق موضوعه و رویه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی dragah@atu.ac.ir

چکیده

مواجهه دولت‏ با مقوله سینما باید به صورت پسینی باشد. روشی آزادی محور که تنها پس از عرضه اثر سینمایی و صرفا در صورت وقوع جرم یا تخلف، مجوز برخورد دارد. اما در ایران، از زمان پیروزی انقلاب نیز، ورود پیشینی یا ممیزی(سانسور)آثار سینمایی برقرار است که طی پژوهش حاضر، اقسام آن در حقوق موضوعه نقد شد. در این مقاله، سه قسم عمده ممیزی«اخلاقی، سیاسی و فرهنگی ـ اجتماعی» در قوانین، مصوبات هیات وزیران و شورای عالی انقلاب فرهنگی، مورد شناسایی و تحلیل قرار گرفت. در رویه عملی وزارت فرهنگ نیز، موردکاوی شد و مصادیق این عناوین از فیلم های مبتلا به ممیزی، استخراج گردید. نتیجه پژوهش نشان از تنوع و تعدد موارد ممیزی در ضوابط دارد که سوای محل نقد بودن، در ورطه عمل، فراتر و فربه تر از نص قوانین و مقررات شده و نهایتا منوی ممیزی در ایران را بسیار« باز» نموده است. چنانکه موضوعاتی مثل « خشونت و فرار از اجرای عدالت» در سبد ممیزی اخلاقی؛ «انتقاد از مراجع امنیتی و انتظامی و سیاست‎های دولت» در فهرست ممیزی سیاسی؛ و« ارائه تصویری نامناسب از فرهنگ و تمدن ایرانی، اجتماعی و تلخ بودن، نگاه منتقدانه به فرهنگ قشر ضعیف و حتی وازکتومی» در سیاهه ممیزی فرهنگی- اجتماعی قرار گرفته است. عناوینی که در فیلم هایی مانند«خانه پدری»،«گناهکاران»،«به رنگ ارغوان»،«عصبانی نیستم»، «حاجی واشنگتن»، «بانو» و «آتشکار» قابل ذکرند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Moral, Political and Sociology-Cultural censorship of Cinematic Works, in Law and Practical Procedure of the Ministry of Culture and Islamic Guidance

نویسنده [English]

  • vahid agah
Assistant Professor of Public Law at Allameh Tabataba'i University. dragah@atu.ac.ir
چکیده [English]

The government confrontation with the category of cinema should be freedom-oriented and after producing and supplying films. But in Iran, since the victory of the islamic revolution, there has been censorship of cinematic works, which in the present study, its types in the law have been criticized, and rather than religious censorship, which requires an independent article; three main types of censorships, namely "moral, political, and socio-cultural", have been identified and analyzed in the acts, regulations of the Council of Ministers and the Supreme Council of the Cultural Revolution, and in the practical procedure of the Ministry of Culture. The result of the research shows that the diversity and multiplicity of Censorship cases, which, in addition to the diversity and multiplicity of acts and regulations, which is the point of criticism, in the practical procedure, has gone beyond and fatter than the text of laws and regulations, and finally has expanded the censorship open menu in Iran.This is to the extent that the issues such as "violence and escape of justice" in the moral censorship basket; "Criticism of police and government policies", in the list of political censorships; and "presenting an inappropriate image of Iranian culture and civilization, being social and bitter, a critical view of the culture of the weak and even vasectomy", is included in the socio-cultural censorship list, in which, some movies can be named as: "Father's House (Khaneye Pedari)”, "Sinners (Gonahkaran)", "in the color of Purple" "I'm Not Angry", "Haji Washington," Banoo" and "fire worker (Atashkar)".

کلیدواژه‌ها [English]

  • Censorship
  • Cinema
  • Moral Censorship
  • Ministry of Culture and Islamic Guidance
  • Socio-Cultural Censorship
منابع و مأخذ
آشوری، داریوش (1374). فرهنگ علوم انسانی انگلیسی‌ـ‌فارسی. تهران: مرکز.
آقامحمدآقایی، احسان (1392). نقش دولت در فرایند مشارکتپذیری مردم. تهران: شهر دانش.
اکرمی، جمشید (1375). «قیچی‎های تیز در دست‎های کور: سانسور فیلم در ایران، از آغاز تا امروز». فصلنامه ایراننامه، شماره 55: 463.
 آگاه، وحید (1396 الف). «امکان‌سنجی افاده نظام صدور مجوز آثار هنری از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران». فصلنامه تحقیقات حقوقی، شماره 77: 317-293.
آگاه، وحید (1396 ب). «تحلیل نظام صدور مجوز تولید و عرضه آثار سینمایی در حقوق اداری ایران». فصلنامه حقوق اداری، شماره 13: 61-33.
آگاه، وحید (1396 ج). «موضوع‌شناسی حقوق هنر: درآمدی بر آثار هنری». فصلنامه علوم خبری، شماره 24: 25ـ19.
آگاه، وحید (1399). «تیغ و ابریشم: تحلیل مبانی نظری ممیزی آثار سینمایی». فصلنامه پژوهش‌های حقوقی، شماره 41: 200ـ173.
اعتماد (1392 الف). «برگزیدگان سی‌ودومین جشنواره فیلم فجر معرفی شدند: سیمرغ‎های معتدل»، شماره 2896: 16.
اعتماد (1392 ب). «حواشی فراوان فیلم عصبانی نیستم: گویا همه عصبانی هستند»، شماره 2896: 9.
اعتماد (1393 الف). «عصبانی نیستم‏ مجوز اکران گرفت: این فیلم دیگر سیاسی نیست»، شماره 3042: 16.
اعتماد (1393 ب). «گفت‎وگو با مجید برزگر به بهانۀ نمایش عمومی پرویز: در میان این همه شادی!»، شماره 3113: 18.
اعتماد (1393 ج). «انتشار پروانه نمایش عصبانی نیستم»، شماره 3108 : 8.
اعتماد (1394 الف). «پشت‌پرده "از رئیس‌جمهور پاداش نگیرید" از زبان کارگردانش، کمال تبریزی: با احمدی‎نژاد فیلم را دیدیم و خندیدیم»، شماره 3285: 11.
اعتماد (1394 ب). «تبریزی در نقش مذاکره‌کننده در فیلمش ظاهر شد: نگرانی از جراحی‎های بیشتر "از ر‌ئیس‌جمهور پاداش نگیرید"»، شماره 3282: 10.
ایران‌دخت (1388 الف). «گفت‎وگو با سید جمال ساداتیان، تهیه‎کنندۀ به رنگ ارغوان: فکر نمی‎کردیم به مشکل بخوریم»، شماره 45 (پیاپی 92): 94.
ایران‌دخت (1388 ب). «گفت‎وگوی ایران‌دخت با ابراهیم حاتمی‌کیا به مناسبت نمایش فیلم به رنگ ارغوان: مثل جیوه در دماسنج هستم»، شماره 49 (پیاپی 96): 84.
ایرنا (1398). «انتقادات مدیرعامل ناجی هنر از متری شش و نیم و بوی باران»، بازیابی‌شده در: https://www.irna.ir/news/83509128
ایسنا (1395). «آخرین وضعیت یک شورا و ماجرای سیگار در فیلم‌ها»، کد خبر: 95021911287، بازیابی‌شده در: www.isna.ir/news
بانی فیلم (1390). «گفت‎وگو با سعید سهیلی، کارگردان گشت ارشاد: انسان آرامی نیستم!»، ویژه‎نامه نوروز 1391 (ضمیمه روزنامه)، شماره 2225: 20.
بهار (1392). «گفت‎وگو با فرامرز قریبیان، کارگردان گناهکاران: مردم از سینما جدا شده‎اند»، شماره 245: 7.
بیچرانلو، عبدالله (1387). «بررسی حضور بین‌المللی سینمای ایران از دیدگاه کارشناسان و فعالان سینما». فصلنامه نامه پژوهش فرهنگی، شماره 4: 82-77.
جعفری ارجمند، محمدجعفر (1389). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران با تکیه بر جهانیشدن. تهران: میزان.
حسینی سروری، نجمه، حامد طالبیان و محمدمهدی مولایی (1390). «فرازوفرود نقش رزمنده در روایت سه‌گانه اخراجی‌ها». فصلنامه مطالعات فرهنگـ‌‌ارتباطات، شماره 15: 39-20.
حق‌شناس، علی‌محمد (1386). فرهنگ معاصر هزاره انگلیسیـفارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
حیدری، غلام (1369). «تراژدی سینمای کمدی ایران (4)». نامه فیلمخانه ملی ایران، شماره 4: 126ـ123.
حیدری، غلام (1376). معرفی و نقد فیلمهای محسن مخملباف. تهران: نگاه.
حیدری، غلام (1379). علی حاتمی. تهران: قصه.
خرسند، بیژن (1359). نگاهی به سینمای سیاسی. تهران: کتاب آزاد.
رافتر، نیکل (1386). «مروری بر تکوین فیلم‎های دادرسی کیفری آمریکا (1930ـ2000)‏»‏‏، در: ماخورا، اشتفان و رابسن، پیتر. حقوق و سینما. ترجمه عباس ایمانی. تهران: نامه هستی.
رجب‎زاده، احمد (1380). ممیزی کتاب: پژوهشی در 1400 سند ممیزی کتاب در سال 1375. تهران: کویر.
سوره اندیشه (1382). «بررسی سینمای اجتماعی در میزگردی با حضور رسول ملاقلی‎پور و جواد طوسی: می‎گویند دوره آرمان‎گرایی سر آمده است!»، شماره 6: 7ـ6.
سینایی، خسرو (1392). «چند خاطرۀ سانسوری‏»‏‏ در: «هنرمندان دربارۀ سانسور» (بخش چهارم و پایانی)، بازیابی‌شده در:
 about-censorship-4  /176/www.rouzGar.com
شرق (1391). «ناگفته‎های کیانوش عیاری در گفت‎وگویی صریح با مهرداد حجتی: گروهی سینما را قرق کرده‎اند»، شماره 1644: 8.
شرق (1393). «کیانوش عیاری، کارگردان خانه پدری: با مته سینما می‎توان تا اعماق رفت»، شماره 2112: 9.
طالبی‎نژاد، احمد (1392). به روایت ناصر تقوایی. تهران: زاوش.
عباسی، مریم (1389). «چرا آتشکار توقیف بود؟ روایت شیرینِ موضوعی تلخ». شرق، شماره 271 (1195 پیاپی): 20.
عقیقی، سعید (1393). نگاهی به سینمای معاصر. تهران: کتاب آمه.
کاظمی، سید محمد (1392). «توقیف یعنی چه؟». ماهنامه هفت نگاه، شماره 36: 45.
محمدی‌مهر، غلامرضا و عبدالله بیچرانلو (1393). «بازنمایی فرهنگ ایران در فیلم‌های ایرانی تحسین‌شده در جشنواره‌های بین‌المللی». فصلنامه مطالعات فرهنگ و ارتباطات، شماره 26: 173-160.
مرتضوی قهی، فاطمه و مرتضی منادی (1388). «بررسی مفاهیم صلح و خشونت در سینمای دفاع مقدس». فصلنامه اندیشههای نوین تربیتی، شماره 1: 64.
منوچهری، عباس و سید محسن علوی‌پور (1392). «چارچوب نظری در مطالعه میان‌رشته‎ای؛ مطالعه موردی: کاربرد نظری اندیشه سیاسی در مطالعه سینما». فصلنامه مطالعات میانرشتهای در علوم انسانی، شماره 3: 75ـ53.
مووی مگ (1397). «انتقاد تند جانشین فرمانده ناجا از فیلم متری شش و نیم»، بازیابی‌شده در: https://moviemag.ir/cinema/news/iran-news/23460  
نسیم بیداری (1390 الف). «مهدی نادری از حال‌وروز فیلم‏سازان نسل سوم انقلاب می‎گوید: سیاه‎نمایی؛ یک اتهام به هم‌نسلان من است»، شماره 24: 108ـ106.
نسیم بیداری (1390 ب). «بازگشت به سبک مدیریت دهه 60 سرانجامی جز شکست ندارد» (گفت‎وگو با فریدون جیرانی)، شماره 24: 83.
نفیسی، حمید (1357). فیلم مستند. تهران: دانشگاه آزاد ایران.
- قوانین و مقررات
آیین‌نامه ممنوعیت استعمال و عرضه سیگار و سایر مواد دخانی در اماکن عمومی مصوب 7/8/1376 هیئت وزیران.
آیین‌نامه نظارت بر تولید و نشر آثار ادبی و تاریخی دفاع مقدس مصوب 26/11/1396 هیئت‌امنای بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس.  
آیین‌نامه نظارت بر نمایش فیلم و اسلاید و ویدئو و صدور پروانۀ نمایش آن‌ها مصوب 4/12/1361 هیئت وزیران.
سیاست‎های توزیع و نمایش فیلم‎های سینمایی و مواد سمعی و بصری خارجی مصوب جلسه 570 مورخ 26/7/1384 شورای عالی انقلاب فرهنگی.
قانون اساسی.
قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون چارچوب سازمان بهداشت جهانی درمورد کنترل دخانیات مصوب 5/4/1384 مجلس و 7/8/1384 مجمع تشخیص مصلحت نظام.
قانون بازسازی نیروی انسانی وزارت‌خانه‎ها و مؤسسات دولتی و وابسته به دولت مصوب 5/7/1360.
قانون جامع کنترل و مبارزۀ ملی با دخانیات مصوب 15/6/1385.
قانون سقط‌درمانی مصوب 10/3/1384.
قانون مبارزه با قاچاق انسان مصوب 28/4/1383.
قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز مصوب 3/10/1392.
قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب 3/8/1367 مجمع تشخیص مصلحت نظام.
قانون مجازات اسلامی مصوب 2/3/1375.
قانون مجازات اسلامی مصوب 1/2/1392.
قانون مطبوعات مصوب 22/12/1364.