بازخوانی بیناگفتمانی نقاشی "حکایت یوسف و زلیخا" و سه اقتباس معاصر آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشگاه الزهرا(س)، تهران (نویسنده مسئول)

2 استاد دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران

3 دانشیار دانشکده هنر،دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران

چکیده

نقاشی «حکایت یوسف و زلیخا» از زیباترین و عرفانی‌ترین نقاشی‌های ایرانی، اثر کمال‌الدین بهزاد است که در دنیای پست‌مدرن بسیار مورد خوانش و ارزیابی قرار گرفته ‌است. انجام پژوهش‌ها و جستار‌های بسیار پیرامون این نقاشی، هنرمندان را نیز بر آن داشته تا دست به اقتباس‌های هنری از آن بزنند. چنان‌که سه هنرمند معاصر ایرانی و اروپایی، حبیب‌الله صادقی، عبدالحمید قدیریان و کلودیا پالماروسی، نقاشی‌هایی را با اقتباس از آن خلق کرده‌اند. این چهار متن تصویری هر یک گفتمانی را بازتولید می‌کنند. از این‌رو میان نقاشی بهزاد و اقتباس‌های آن پیوندهای متنی و گفتمانی ایجاد شده‌ است. هدف از این پژوهش بازخوانی روابط بیناگفتمانی میان چهار متن نامبرده با خوانشی فرامتنی و گفتمانی با توجه به جایگاه اقتباس در نگرش پست‌مدرن ‌است و به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد: هر یک از این متن‌ها چه گفتمانی را بازتولید می‌کنند؟ چه رابطه‌ای میان گفتمان‌های آنها وجود دارد؟ همچنین هر یک از این روابط بیناگفتمانی چه تأثیری بر بازیابی هویت فرهنگی ـ هنری ایرانی دارد؟ این پژوهش از نوع بنیادی و روش توصیفی، تحلیلی و تطبیقی و رویکرد بیناگفتمانی است. خوانش فرامتنی و گفتمانی چهار متن تصویری نوشتار پیش‌رو نشان داد که این متن‌ها سه گفتمان عرفانی ـ‌ اسلامی گذشته، ایرانی ـ‌ اسلامی معاصر و فرهنگی ـ اروپایی معاصر را بازتولید می‌کنند. همچنین پیشینه و بافت فرهنگی و سنت هنری نقش مهمی در نوع رابطه میان این گفتمان‌ها و چگونگی بازیابی هویت فرهنگی ـ‌ هنری ایرانی در دورة پست‌مدرن داشته ‌است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The interdiscoursal readout of ’’ the story of Josef and Zuleika’’ painting and its three contemporary adaptations

نویسندگان [English]

  • nastaran norouzi 1
  • Ashraf osadat mousavilar 2
  • fahimeh daneshgar 3
1 PhD candidate of Art Research, Alzahra University, Tehran, Iran.
2 Professor, Faculty of Art, Alzahra University, Tehran, Iran
3 Associate Professor, Department of Visual Communication Design, faculty of art, Alzahra University, IRAN
چکیده [English]

The Josef and Zuleika painting is of the most beautiful and mystical paintings of Iranian paintings, painted by Kamal Al-din Behzad, which has been studied In postmodern’s world. The researches of this painting have also affected some of the artists to do adaptations, as the three Iranian and European contemporary artists, Habibullah Sadeqi, Abdul Hamid Qadiriyan and Claudia Palmarocci created paintings by adaptation of that. The four texts of Behzad and the three contemporary adaptations of that, reproduce a discourses. So between the painting of Behzad and the adaptations of that a linkages of Interdiscourse, is created. The aim of this study is to re-study interdiscourse relations between the four mentioned texts with a discoursal due to the adaptation position in postmodernist attitude, and answers these questions: what discourse each of these texts reproduce? what is the relationship between their discourses? Also, how does each of these interdiscourse relations affect the retrieval of Iranian cultural-artistic identity? This research is by method of analytical and comparative method and interdiscourse approach. The metatext and discoursal perusal showed that painting of Behzad reproduces the Islamic-mystic discourse of Naqshbandiyed in Timurid period, two works of Sadeqi and Qadiriyan reproduce contemporary Iranian-Islamic of art academy and Palmarocci’s painting reproduces a cultural and contemporary discourse on the concept of "house" in Italy. Also, background and context of cultural and art tradition play an important role in the type of interface between these discourses and how to the retrieval of Iranian cultural-artistic identity in postmodern period.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kamal Al-din Behzad
  • the story of Josef and Zuleika painting
  • adaptation
  • interdiscourse
  • postmodern
منابع و مأخذ
 
آقاگل‌زاده، فردوس(1394). تحلیل گفتمان انتقادی: تکوین تحلیل گفتمان در زبان‌شناسی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
آلن، گراهام(1385). بینامتنیت، ترجمه پیام یزدانجو، تهران: مرکز.
 ابتهاج، هوشنگ(1395). بانگ نی، تهران:کارنامه.
برتنز، یوهانس ویلم(1388). نظریه‌های ادبی، ترجمه فرزان سجودی، تهران: موسسه انتشاراتی آهتگ دیگر.
پاکباز، رویین(1385). نقاشی ایرانی از دیرباز تا امروز، تهران: زرین و سیمین.
تاکستن، و.م و همکاران(1384). تیموریان، ترجمة و تدوین یعقوب آژند، تهران: انتشارات مولی.
جامی، نورالدین عبدالرحمان(1337). مثنوی هفت اورنگ، تصحیح و مقدمه آقا مرتضی مدرس گیلانی، تهران: سعدی.
جنسن، آنتونی اف(1981). پست‌‌‌مدرنیسم: هنر پست- مدرن، ترجمة مجید گودرزی، تهران: عصر هنر.
حسنائی، محمدرضا و سعید کشن‌فلاح (1391). «بررسی اقتباس از متون ادبی در تصویر متحرک»، نامه هنرهای نمایشی و موسیقی، شماره 5، 39-54.
 حسینی، مصطفی(1392). «معرفی و نقد کتاب، نظریه اقتباس»، ادبیات تطبیقی (فرهنگستان زبان و ادب فارسی)، شماره پیاپی 7، 223-216.
خیری، محمد(1368). اقتباس برای فیلمنامه، تهران: سروش.
زرین‌کوب، عبدالحسین(1362). ارزش میراث صوفیه، تهران: امیرکبیر.
زرین‌کوب، عبدالحسین(1385). دنباله جستجو در تصوف، تهران: امیرکبیر.
سجودی، فرزان(1393). نشانه‌شناسی کاربردی، تهران: نشر علم.
سعدی، مصلح‌بن عبدالله(1368). بوستان، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.
شعیری، حمیدرضا و همکاران(1391). «از مناسبات بینامتنی تا مناسبات بینارسانه‌ای بررسی تطبیقی متن و رسانه»، فصلنامه پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، شماره 2: 152-131.
شهبا، محمد و غلامرضا شهبازی(1391). «تاریخ، اقتباس و تصاحب در سینما»، نشریه هنرهای زیبا - هنرهای نمایشی و موسیقی، دوره 17، شماره 2، 24-15.
صفا، ذبیح‌الله(1388). تاریخ ادبیات ایران، تلخیص دکترسیدمحمد ترابی، جلدسوم، تهران: فردوس.
طبیبی، عبدالحکیم(1368). تاریخ هرات در عصرتیموریان، با مقدمه محمد سرورمولائی، تهران: هیرمند.
عمید زنجانی، عباس‌علی(1366). پژوهشی در پیدایش و تحولات تصوف و عرفان، تهران: امیرکبیر.
فرکلاف، نورمن(1387). تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمة فاطمه شایسته‌پیران و همکاران، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
کشمیرشکن، حمید(1394). هنر معاصر ایران ریشه‌ها و دیدگاه‌های نوین، تهران: مؤسسه فرهنگی پژوهشی چاپ و نشر نظر.
کنگرانی، منیژه(1388). «فرایند بیش‌متنیت در نقاشی»، نامه هنرهای تجسمی و کاربردی، شماره 4: 34- 19.
گودرزی (دیباج)، مرتضی(1385). جستجوی هویت در نقاشی معاصر ایران، تهران: علمی و فرهنگی.
موسوی‌لر، اشرف‌السادات(1388). دو شعر از دو شاعر در یک نگاره، مجموعه مقالات همایش بهار ایرانی، تهران: فرهنگستان جمهوری اسلامی ایران.
میرجعفری، حسین(1387). تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دورة تیموریان و ترکمانان، تهران، اصفهان: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، انتشارات دانشگاه اصفهان.
نامورمطلق، بهمن(1390). درآمدی بر بینامتنیت: نظریه‌ها و کاربردها، تهران: سخن.
نامورمطلق، بهمن(1395). بینامتنیت از ساختارگرایی تا پسامدرنیسم، تهران: سخن.
نامورمطلق، بهمن و منیژه کنگرانی(1388). «از تحلیل بینامتنی تا تحلیل بیناگفتمانی»، پژوهشنامه فرهنگستان هنر، شماره 12: 94-73.
نصر، سیدحسین(1387). تصوف، دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، جلد15، تهران: بنیاد دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
واصفی، زین‌الدین محمود(1349). بدایع‌الوقایع، تصحیح الکساندر بلدروف، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
 ون دایک، تئون ای(1387). مطالعاتی در تحلیل گفتمان از دستور متن تا گفتمان‌کاوی انتقادی، ترجمة گروه مترجمان، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دفتر مطالعه و توسعه رسانه‌ها.
هاچن، لیندا(1396). نظریه‌ای در باب اقتباس، ترجمة‌ مهسا خداکرمی، تهران: مرکز.
یورگنسن، ماریان و لوئیز فلیپس(1395). نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمة هادی جلیلی، تهران: نشرنی.
فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی(1382). بهزاد در خاطر و خیال من، تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی.
ایسنا(22/9/1382). نشست خبری همایش بین‌المللی کمال‌الدین بهزاد.
مصاحبه اختصاصی با حبیب‌الله صادقی ( 15/8/97).
مصاحبه اختصاصی با عبدالحمید قدیریان (20/6/97).
مصاحبه اختصاصی با کلودیا پالماروسی ( 15/7/97، 7/10/2018)
Cardwell, Sarah(2002). Adaptation revisited: Television and the classic novel, Manchester:  Manchester University press.
McFarlane, Brian(1996). Novel  to film: An introduction to the theory of adaptation, Oxford: Clarendon Press. 
Stam, Robert and Raengo, Alessandra(2005). Literature and Film: A Guide to the Theory and Practice of Film Adaptation, Oxford:Blackwell.
http://hamidghadirian.ir.
www.ilustrarte.net/PT/ilustrarte2016/vencedores.htm.