وفات‌نامه گونه‌ای ناشناخته در شعر شیعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس

2 دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

شعر شیعی با تنوع مضامین، رویکردها، کارکردها و قالب­های شعری در دوره‌های تاریخیِ مختلف توانسته است به‌صورت جریانی مستمر و پویا تداوم یابد. محبان اهل‌بیت با عشق و شوری خاص، خالصانه­ترین بخش ادبیات تشیع را تا قبل از استقرار حکومت صفویان باوجود موانع و تهدیدات فراوان خلق کردند. هنوز پژوهش­های گسترده در دیوان­ها و جُنگ­های شیعیِ به‌جامانده از گذشته صورت نگرفته است؛ اما همین میزان انجام‌شده نشان می­دهد شعر شیعی و گونه‌های مختلف آن توانسته است هم در حوزه شکلی و هم محتوایی بر تنوع و غنای شعری در ادبیات فارسی بیفزاید. از آن جمله شکل‌گیری گونه­ها و زیرگونه­های جدید است که در این مقاله برآنیم تا نمونه­ای از آن­را معرفــی نماییم که از جُنگ­های خطی استخــراج کرده­ایم. تقسیم‌بندی این‌گونه‌ براساس محتوا و درون‌مایه آن‌ است که به‌صورت عنوان در آغاز اشعار ذکرشده است. عنوانی که بعدها به ‌مرور زمان و در اثر تکرار بیانگر یک نوع و گونه ادبی در ادبیات دینی ما شده است. در این مقاله برای نخستین بار گونۀ «وفات­نامه» مطرح و معرفی می­شود و نمونه­هایی از دیوان­ها و نسخه­های خطی برای شاهد مثال آورده می­شود. بدیهی است با بررسی­های وسیع‌تر  به انواع تازه­تری در اشعار شیعی دست یافت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

vafatname lesser known species in the shia 's poetry

نویسندگان [English]

  • saed bozorg bigdely 1
  • Akram karami 2
1 Associate Professor of Persian Language and Literature Tarbiat Modarres University
2 Doctor of Persian Language and Literature, Tarbiat Modarres University
چکیده [English]

Shia poetry with variety of concepts – approaches – practices and the forms of poem in different historical periods could continue in form of countinuos and dynamic process.
The lovers of ahle-beit with love and enthusiasm despite the obstacles and threats abound created the most sincere shia literature before safavieh.
Yet necessary researchs in collections of poems left by pass havnt shaped but this the out shows that shia poetry could both the basin form and content form add to the diversity and richness of Persian literature.
Including the information of new species and sub species is that in this article we want to introduce some samples that we extract them from handwritten poem collections.
The classification of the species is according to their content that is mentioned in beiginig of poetry as title.
The titles that later overtime and by repetition is represents a kind and literature genre in religious literature .
In this article for the first time (vafat nameh) genres will proposed and introduced some samples of them from courts and manuscripts as evidence brought obviously with deeper check can arrive to new samples in shia poetry.

کلیدواژه‌ها [English]

  • shia poetry
  • literature genres
  • vafatname
منابع و مأخذ
 
قرآن کریم.
ابن‌یمین فریمودی، محمودبن‌یمین‌الدین(1344). دیوان اشعار ابن‌ یمین فریومدی، تصحیح و اهتمام حسینعلی باستانی‌راد، تهران: سنایی.
 امامی،‌ نصراله(1369). مرثیه ‌سرایی در ادبیات فارسی (تا پایان قرن هشتم)،اهواز: جهاد دانشگاهی اهواز.
بویس، مری(1368). خنیاگری و موسیقی درایران، ترجمة بهزاد باشی، تهران: آگاه.
بیضایی، بهرام(1344). نمایش در ایران،تهران: کاویان.
بیگ، فاطمه(1388). «نقش تربیتی سلام در قرآن». مجله کوثر، شماره30: 84-77.
 پارساپور، زهرا(1381). مقایسه زبان حماسی و غنائی با تکیه بر خسرو و شیرین و اسکندرنامه نظامی. تهران: دانشگاه تهران.
پورنامداریان، تقی(1386).«انواع ادبی در شعر فارسی»، مجله­ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه قم، شماره 3:  22-7.
پیرج‍مال‍ی‌ اردس‍ت‍ان‍ی‌ و م‍ح‍مد ج‍م‍ال‌الدی‍ن‏‫(1376). دیوان پیرجمال اردستانی، به تحقیق سیدابوطالب میرعابدینی، تهران: روزنه.
جعفریان، رسول(1387). اطلس شیعه، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
 جعفریان، رسول(1390).«میراث منظوم ادبی شیعه در خراسان قرن هشتم و نهم هجری».www.ical.ir بازیابی شده در سایت1/10/95.
جنگ اشعار از شعرای گمنام(بی­تا). نسخۀ خطی موجود در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، شماره 13609.
جنگ خزائن­القصیده(بی­تا). نسخه خطی موجود در کتابخانه مجلس شورای اسلامی، شماره 4991.
چوبین، حسین(1378). «سلام در اسلام». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره 148 و149: 240-230.
خاقانی، افضل­الدین(1385). دیوان خاقانی شروانی، تصحیح سیدضیاءالدین سجادی. تهران: زوّار.
خامه­یار، احمد(1394).«فرائض­نامه منظوم ابن حسام خوافی»، فصلنامه نقد کتاب فقه و حقوق، شماره 3 و4: 298-271.
خیریه، بهروز(1390). «مدح و رثای اهل‌بیت پیامبر در شعر کردی» در مجموعه مقالات اولین همایش جلوه­های فرهنگی استان کردستان، سنندج: دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج.
دولتشاه سمرقندی(1338). تذکره­الشعرا، تهران: مؤسسه خاور.
 دهخدا، علی‌اکبر(1325). لغت‌نامه دهخدا،تهران: نشر سازمان لغت­نامه.
ذوالفقاری، حسن(1395). «حمله­نامه­­؛ گونه­ای از حماسه­های دینی پس از شاهنامه» در مجموعه مقالات همایش شاهنامه پس از شاهنامه دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد: به نشر.
رزمجو، حسین(1370). انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، مشهد: آستان قدس رضوی.
رودکی، ابوعبدالله(1964). رودکی (آثار منظوم) با ترجمة روسی، تحت نظر براگینسکی، مسکو: اداره انتشارات دانش.
 زرقانی، سیدمهدی(1388). تاریخ ادبی ایران و قلمرو زبان فارسی(تطور و دگردیسی ژانرها تا میانه سده پنجم)، تهران: سخن.
زرقانی، سیدمهدی و قربان صباغ، محمودرضا(1395). نظریۀ ژانر (نوع ادبی). تهران: هرمس.
سعدی شیرازی، مصلح­الدین(1379). کلیات شیخ سعدی، تصحیح محمدعلی فروغی. تهران: امیرکبیر.
سلیمی تونی، تاج‌الدین حسن(1390). دیوان سلیمی تونی، به کوشش عباس رستاخیز و مقدمه حسن عاطفی. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
شاه‌داعی شیرازی، نظام‌الدین‌محمود(1339). کلیّات شاه داعی شیرازی،‌ (2ج).به­کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: کانون معرفت.
شفیعی کدکنی، محمدرضا(1352). «انواع ادبی و شعر فارسی»، مجله­ خرد و کوشش، شماره 11 و 12: 119- 96.
شمیسا، سیروس(1374). انـــواع ادبی، تهران: فردوس.
صفا، ذبیح­الله(1363). تاریخ ادبیات در ایران، جلد 5. تهران: ابن سینا.
عبرت پژوهی تاریخی، وب سایت تخصصی.  www.pishine.ir(بازیابی شده در سایت 19/7/97).
علافها، زهرا(1388). «نمودهای گوناگون سوز هجران در ادب غنائی»، مجله متن پژوهی ادبی، شماره40: 100-79.
علی بن احمد(بی­تا). جنگ علی بن احمد، نسخه خطی موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، شماره 3528
 قاسم‌انوار، علی‌بن‌نصیر(1337) کلیات قاسم انوار، با تصحیح و مقابله و مقدمه سعید نفیسی، تهران: سنایی.
قاسمی­پور، قدرت(1389).«وجه در برابر گونه: بحثی در قلمرو نظریه انواع ادبی»، مجله نقد ادبی، شماره10: 90-63.
قزوینی­رازی، عبدالجلیل(1358).النقض، به تحقیق جلال‌الدین محدث ارموی، تهران: انجمن آثار ملی.
کاشی، حسن(1377). تاریخ محمدی، به کوشش رسول جعفریان. قم: کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران.
کاشی، حسن(1388). دیوان حسن کاشی، به کوشش عباس رستاخیز و مقدمه حسن عاطفی، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
کفاش، حمزه(1394). «بررسی ولایتنامه به‌مثابه گونة ادبی خاص شعر شیعی در قرن نهم». پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد.
لیمیرت، جان(1386). تاریخ شیراز در عصر حافظ، تهران: زوّار.
همایی، جلال­الدین(1361). فنون بلاغت و صناعات ادبی، جلد 1و2. تهران: نشر توس.