فرافیلم و نسبت «خود» و «دیگری» در سینمای عبّاس کیارستمی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای پژوهش هنر، دانشکده پژوهش‌های عالی هنر و کارآفرینی، دانشگاه هنر اصفهان

2 دانشیار گروه پژوهش هنر، دانشکده پژوهش‌های عالی هنر و کارآفرینی، دانشگاه هنر اصفهان (نویسنده مسئول)

3 دانشیار گروه هنرهای نمایشی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

چکیده

فرافیلم آن دسته از فیلم‌هایی است که موضوع آن ماهیت سینما و امر فیلم‌سازی است، فیلم‌سازان این آثار با نگاه انتقادی به شیوۀ تولید معنا، تخیلی یا تصنعی بودن فیلم را برجسته کرده و به رویارویی با توهم موجود در فیلم‌های متعارف و واقع‌گرا می‌پردازند. تقابل و کشمکش شخصیت‌ها در آثار سینمایی به‌عنوان یک اصل، اهمیت مطالعۀ نسبت «خود» و «دیگری» را در آن‌ها به‌خوبی نمایان می‌کند. نسبت خود و دیگری در بخش زیادی از تاریخ فلسفه طبق رابطه سوژه ـ‌ ابژه صورت‌بندی شده است. از نظر سارتر انسان تحت «نگاه» دیگری تبدیل به شی‌ء شده و آزادی خود را از دست می‌دهد. در مقابل، لویناس فرض کردن «دیگری» را به‌عنوان یک ابژۀ شناخت، خشونت علیه «دیگری» می‌داند. بر اساس تحلیل روابط شخصیت‌های آثار کیارستمی می‌توان به این سؤال پاسخ داد که نسبت «خود» و «دیگری» در فیلم‌ها و فرافیلم‌های او چگونه است. در بررسی فیلم‌های «خانۀ دوست کجاست» و «طعم گیلاس» و فرافیلم‌های «کلوزآپ»، «زیر درختان زیتون» و «باد ما را خواهد برد»، از روش توصیفی ـ تحلیلی با رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان فرکلاف استفاده ‌شده است تا بتوان تأثیر تفاوت ساختاری فرافیلم‌ها در نوع بازنمایی «دیگری» را در آثار این کارگردان نشان داد. نتیجۀ تحقیق حاکی از آن است که به‌رغم اشتراک خالق و پس‌زمینۀ اجتماعی، سیاسی و فرهنگی خلق این آثار، برخلاف فیلم‌ها، در فرافیلم‌های کیارستمی به سبب ویژگی‌های خود بازتابی و خود انتقادی، نسبت خود و دیگری، لویناسی و دیگر آئین است که این امر حاکی از ساختاربندی مجدد نظم گفتمانی مستقر جامعه در نسبت با «دیگری» است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Metafilm and "Self" and "The other" Relation In Kiarostami's Cinema

نویسندگان [English]

  • jalal nasiri hanis 1
  • nader shayganfar 2
  • ahmad alasti 3
1 Ph.D. Student in Art Research, Faculty of Research Excellence in Art and Entrepreneurship, Isfahan Art University, Iran.
2 Associate Professor of Art Research, Faculty of Research Excellence in Art and Entrepreneurship, Isfahan Art University, Iran. (Corresponding Author).
3 Associate Professor, Faculty of Dramatic Arts and Music, College of Fine Arts, Tehran University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Metafilms are kind  of films which their subject matters are the nature of cinema and film-making. Film-makers of this Sub-Genre have a critical view to the production of meaning and highlight the fictional and artificiality of the film. They confront the current illusion in the conventional and realistic films. Conflict between characters in cinematic works, as a principle, reflects the importance of study, regarding "self" and "the other" in these works. The relationship between "self" and "the other" has been characterized as the "subject" and the "object" in most part of the philosophy's history. In Sartre's viewpoint, human turns into an "object" in the "gaze" of "the other" and loses his freedom. Unlike him, Levinas thinks that assuming "the other" as an "object" is applying violence against "the other. By analyzing characters' relationship in Kiarostami's works, we can answer the question that how is the relationship between "self "and "the other" in his films and metafilms? In considering the films of “Where is the friend’s home”, “Taste of Cherry" and meta-films of "Close-up","The wind will carry us" and “Through the olive trees", descriptive-analytic with Critical discourse analysis of Fairclough were used. By doing so, we can represent structural differences of metafilms in “the other" reflectivity in the works of this director. The result of the study suggests that despite the same director, and the same social, political and cultural background of these works, due to the characteristics of self-reflectivity and self-criticism in kiarostami's metafilms, unlike his films, the relationship between "self" and "the other" is based on Levinas and the other-oriented. This is a sign of the reorganization of the discursive order of society in the relationship between "self" and the other.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Metafilm
  • The other
  • Abbas Kiarostami
  • Critical discourse analysis
  • Sartre and Levinas
منابع و مآخذ
 
آبراهامیان، یرواند؛ اشرف، احمد و کاتوزیان، محمدعلی همایون(1397). جستارهایی درباره تئوری توطئه در ایران، ترجمۀ محمدابراهیم فتاحی، تهران: نی.
آفرین، فریده و امیرعلی نجومیان (1389). خوانشی پساساختگرا از آثار عباس کیارستمی، تهران: علم.
استم، رابرت (1383). مقدمه‌ای بر نظریه فیلم، گروه مترجمان به کوشش احسان نوروزی، تهران: سوره مهر.
اسلامی، مازیار و مراد فرهادپور (1387). پاریس- تهران: سینمای عباس کیارستمی، تهران: فرهنگ صبا.
بشیریه، حسین (1392). دیباچه‌ای بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران، تهران: نگاه معاصر.
پاینده، حسین (1390). گفتمان نقد: مقالاتی در نقد ادبی، تهران: نیلوفر.
توانای منافی، کیوان (1391). «بررسی امکان‌های بازتابندگی هنری به‌منظور بازنمایی اخلاقی دیگری فرودست مطالعه موردی «کلوزآپ- نمای نزدیک» عباس کیارستمی»، انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، شماره 28: 199-223.
چشایر، گادفری (1378). کیارستمی در جستجوی خانه، ترجمۀ شاپور عظیمی، سینمایی فارابی، شماره 34: 59-46.
چوبدارزاده، سیما (1390). دیگری ازنظر سارتر. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران.
حیدری، غلام (1379). عباس کیارستمی، تهران: موسسه فرهنگی هنری نوروز هنر.
خالق پناه، کمال و تقی آزاد ارمکی (1390). «سینما درباره سینما: متاسینما در سینمای ایران پس از انقلاب اسلامی و مجادله بر سر خود سینما»، انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، شماره 25: 95-71.
سارتر، ژان پل(1349). هستی و نیستی، ترجمۀ عنایت‌الله شکیبا پور، تهران: امیرکبیر.
سیف، سیدمسعود (1385). «تأملی در فلسفه هم‌سخنی مارتین بوبر»، نامه فلسفی، شماره 2: 58-43.
شهر آئینی، سیدمصطفی و راضیه زینلی(1390). «وجود برای دیگری از دیدگاه سارتر»، پژوهش‌های فلسفی دانشگاه تبریز، شماره 9: 128-107.
علیا، مسعود (1388). کشف دیگری همراه با لویناس، تهران: نی.
فراستی، مسعود (1384). سینما- قلم، تهران: موسسه فرهنگی هنری سناء دل.
فرقانی، محمدمهدی و سیدجمال‌الدین اکبرزاده جهرمی(1390). «ارائه مدلی برای تحلیل گفتمان انتقادی فیلم»، مطالعات فرهنگ - ارتباطات، شماره 16: 157-130.
فرکلاف، نورمن (1379). تحلیل انتقادی گفتمان. ترجمۀ گروه مترجمان، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
فیروزی، مریم (1394). خود بازتابی به‌مثابه تمهیدی دراماتیک در سینمای ایران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد سینما، دانشکده سینما تئاتر، دانشگاه هنر تهران.
فیلد، سید(1391). چگونه فیلم‌نامه بنویسیم، ترجمۀ عباس اکبری و مسعود مدنی، تهران: ساقی.
قوکاسیان، زاون (1375). مجموعه مقالات در نقد و معرفی آثار عباس کیارستمی، تهران: دیدار.
گنجوی، امیر (1396). «خشونت، سینما و دیگری: خوانشی لویناسی از باد ما را خواهد برد»، ترجمۀ آرش عزیزی، سایت نشریه فلسفی اجتماعی خرمگس، بازیابی شده در تاریخ 14 /3/ 1398.
مصلح‌زاده، فاطمه و محمدتقی آشوری (1396). «بررسی تصاویر مرتبط با جنگ تحمیلی در کتاب‌های درسی از دیدگاه نشانه‌شناسی اجتماعی»، مطالعات دفاع مقدس، شماره 4: 98-75.
مقدمی، محمدتقی (1390). «نظریه تحلیل گفتمان لاکلا و موف و نقد آن»، معرفت فرهنگی اجتماعی، شماره 2: 124-91.
نجومیان، امیرعلی (۱۳۸۵). «مفهوم دیگری در اندیشه ژاک دریدا»، چهارمین همایش ادبیات تطبیقی دانشگاه تهران، 226-215.
وارنوک، مری (1386). اگزیستانسیالیسم و اخلاق، ترجمۀ مسعود علیا، تهران: ققنوس.
ورنو، روژه و ژان وال (1387). نگاهی به پدیدارشناسی و فلسفه‌های هست بودن، ترجمۀ یحیی مهدوی، تهران: خوارزمی.
وو، پاتریشیا (1391). فرا داستان، ترجمۀ شهریار وقفی پور، تهران: چشمه.
هال، استوارت (1386). غرب و بقیه: گفتمان و قدرت، ترجمۀ محمد متحد، تهران: آگه
هیوارد، سوزان (1381). مفاهیم کلیدی در مطالعات سینمایی، ترجمۀ فتاح محمدی، زنجان: هزاره سوم.
یورگنسن، ماریا و لوئیز فیلیپس (1396). نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران: نی.
Bernasconi, Robert and keltner. (2002). Levinas. New York: Columbia university press.
Derrida, Jacque. (2007). Violence and Metaphysics in writing and Difference, Trans: Alen Bass. London: Routledge.
El Ghazouani, Anas. (2012). How Meta-Films Can Serve Cinema. (Bachelor Thesis B.A. in English and Digital Media). Balking Institute of Technology School of Planning and Media Design Department of Culture and Communication.
Kiraly,Hajnal. (2010). “Abbas Kiarostami and a new wave of the Spectator”. Film and Media Studies. Acta University, 133-142
Konrat, Lisa. (2010). Metafilm: Forms and functions of Self-Reflexivity in postmodern film, vdm publishing.
Levinas, Emmanuel. (1981). Otherwise then Being or Beyond Essence. Trans: Alphonso Lingis. Pittsburgh: Duquesne University press.
Naficy, Hamid. (2012). A Social History of Iranian Cinema: volume 4: The Globalizing Era, 1984 -2010. Durham: Duke University Press.
Solomon, Robert C. (1970). From Rationalism to Existentialism. London: Humanities press.
Stam, Robert. (1992). Reflexivity in film and literature, Columbia university press, New York.
Rubenstein, Kasey. (2010). What the Heck is Meta-Cinema?