گفتمان‌کاوی انتقادی نشان‌‌های ملی دوره قاجار و جمهوری اسلامی ایران بر اساس آرای ون‌دایک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه سمنان (نویسنده مسئول). f.afarin@semnan.ac.ir

2 کارشناسی ارشدِ پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه سمنان. Sajedeh.nikian@semnan.ac.ir

چکیده

هدف پژوهش این است که به تحلیل گفتمان‌های فراخوانده توسط دو نشان قاجار و جمهوری اسلامی بپردازد. روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی و رویکرد گفتمان‌کاوی انتقادی است. گفتمان‌های فراخوانده توسط نشان شیر وخورشید گفتمان پدرمیراثی، سلطنتی و هویت ملی بر اساس گذشته تاریخی هستند. شیر وخورشید را می‌توان بُعد بصریِ جذب‌کننده گفتمان مذهبی هم دانست. بدین‌ترتیب با جلوه‌گری این نشان در مطبوعات، نشریات و سایر رسانه‌ها هر نشانی که نشان‌دهنده یا بُعد بصری گفتمانِ دیگر اقلیت‌های مذهبی باشد به حاشیه رانده می‌شود. نشان جمهوری اسلامی گویای گفتمان انقلاب اسلامی و آرمان‌های سنت‌گرای ایدئولوژیک است‌. گفتمان انقلاب اسلامی در واکنش به مدرنیسم مطلقه پهلوی پدیدار شد و دربردارنده راهبرد‌ها و منازعه‌خواهی‌هایی چون  مبارزه طبقاتی، استثمارزدایی، مبارزه با امپریالیسم و استعمار بود. این گفتمان در میدان قدرتی قرار داشت که در مقابلِ گفتمان شرق‌شناسی و خاورمیانه که برساخته غربی‌ها بود، مقاومت می‌کرد. تفاوت‌های نشان‌ها به‌منزله بخشی از گفتمان یا جلوه بصری یک گفتمان ممکن است به شیوه خاص اجرای ِآن جلوه بصری برگردد یا اینکه به گرایش سیاسی خاصی تعبیر شود. مقایسه دو نشان قاجار و جمهوری اسلامی به‌منزلۀ جلوه بصری دو گفتمان متفاوت، تفاوت آن‌ها در فراخوانی نوع حاکمیتی متفاوت را نشان می‌‌‌دهد. درواقع، هر دوره‌ای گفتمان غالبی دارد که نظام حقیقت خود را به وجود می‌آورد. در مرکز نظام حقیقت یکی گفتمان سلطنت‌گرا و در دیگری گفتمان انقلاب اسلامی با تمرکز بر دین اسلام و حاکمیت مطلق الله قرار می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Critical Discourse Analysis of the National Emblems of the Qajar Period and the Islamic Republic of Iran Based on Van Dijk's Views

نویسندگان [English]

  • Farideh Afarin 1
  • Sajedeh Nikian 2
1 Associate Professor, Department of Art Studies, Faculty of Art, Semnan University, Semnan, Iran. (Corresponding Author) Email: F.afarin@semnan.ac.ir. Corresponding Autho
2 Graduate of M.A of Art Studies. .A of Art Studies, Department of Art studies, Faculty of Art, Semnan University, Semnan, Iran. Email: Sajedehnikian@semnan.ac.ir
چکیده [English]

The aim of the research is to analyze the critical discourse in the Qajar and Islamic Republic emblems based on the relationship between emblem and discourse. The research method is descriptive-analytic and the analysis approach is critical discourse. National emblems are the visual dimension of political discourses. The differences of emblems as a part of the discourse or the visual effect of a discourse may return to the specific way of that visual effect or be interpreted as a certain political tendency. Discourses consistent with the symbol of the lion and sun are patrimonial, royal, and national identity discourses based on historical past and religious identity. This emblem is indicative of the ideals of ideological traditionalists, as an attractive visual aspect of religious discourse. In this way, any emblem that represents the visual dimension of the discourse of Sunnis or other religious minorities is removed, or rejected by displaying this symbol in the ministries, press, publications, etc. The discourse of the Islamic Revolution is a reaction to the absolute modernism of the Pahlavi period. The discourses that arose in the Islamic revolution included strategies and conflicts such as class struggle, exploitation, and struggle against imperialism and colonialism. This discourse resists the field of power that the Orientalist and Middle Eastern discourse that Westerners create. The comparison of the Qajar and Islamic Republic emblems shows the difference in their attitude in choosing the type of governance. The Qajar rule wants to dominate the empire and the other wants to spread Islamic rule all over the world.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran's national emblems
  • Critical discourse analysis
  • Islamic revolution discourse
  • Monarchist discourse
منابع و مأخذ
ابوالحسن تنهایی، حسین، راودراد، اعظم و مریدی، محمدرضا.(1389). تحلیل گفتمان هنر خاورمیانه: بررسی شکل‌گیری قواعد هنری در جامعه نقاشی معاصر ایران. جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، 2(2)، 40-7.

اطلاع،  قاجاریه صفر ۱۱۹۳ قمری (قرن ۱۲) - ۱۵ شعبان ۱۳۴۲ قمری (قرن ۱۴)، بی‌تا، تاریخ مراجعه: 15/01/ 1402. قابل دسترس در: http://malekmuseum.org/artifact/1393

امرلینگ، یائه.(1400). نظریه برای تاریخ هنر، ترجمۀ فریده آفرین، تهران: نشر حرفه هنرمند.
اعظمی، زهرا، شیخ الحکمایی، محمدطاهر و شیخ الحکمایی، طاهر. (1393). مطالعه تطبیقی مقوش گیاهی گچ‌بری کاخ تیسفون با اولین مساجد ایران. هنرهای زیبا ـ هنرهای تجسمی،4(4)، 24-15، doi:  10.22059/JFAVA.2014.36422
  آجودانی، ماشالله.(1382). مشروطه ایرانی، تهران: اختران.
آذری شهرضایی، رضا. (1384). جنگ بیرق؛ شیر و خورشید ایران در تقابل با ماه و ستاره عثمانی، گفتگو، 43، 95-86.
آفرین، فریده.(آ 1397). تحلیل مکانیسم قدرت حاکمیت‌مند در آثار سیامک فیلی‌زاده بر اساس آرای فوکو (مطالعه موردی: نمایشگاه اندر گراند). مطالعات رسانه‌های نوین، 4(15)، 258-217.  doi: 10.22054/nms.2018.31071.450.
آفرین، فریده.(ب1397). مطالعه رابطه بینامتنی در سنت‌ها و نقشمایه‌هـای مشـترک هنـری تمـدن ایلام و همخامنشی، مطالعات تطبیقی هنر، 8 (15)، 133-117،  ‎  DOR: 20.1001.1.23453842.1397.8.15.3.8
آفرین، فریده، نیکیان، ساجده.(1401). مطالعه تطبیقی نمادها در نشان‌های ملی دوره اول پهلوی ایران و جمهوری چین. جلوه هنر، 4(14)، 100-84.                                   DOI: 10.22051/jjh.2022.40577.1802
بشیریه، حسین.(1381). دیباچه‌ای بر جامعه‌‌شناسی سیاسی ایران دوره جمهوری اسلامی ایران، تهران: نگاه معاصر.
بروس میت‌فورد، میراندا.(1388). فرهنگ مصور نمادها و نشانه‌ها در جهان، ترجمۀ ابوالقاسم دادور و زهرا تاران، نشر کلهر و دانشگاه الزهرا.
بروس میت‌فورد، میراندا.(1394). دایره­المعارف مصور نماد­ها و نشانه­ها، ترجمۀ معصومه انصاری و حبیب بشیرپور، چاپ اول، تهران: ستاره سبز.
بی‌نام.(1380). آرم جمهوری اسلامی ایران با توضیح‌هایی عالمانه و شگفت­انگیز، ایران­شناسی، 3، 701-696.
حسنی‌فر، عبدالرحمن، امیری پریان، فاطمه.(1393). تحلیل گفتمان به مثابه روش. جستارهای سیاسی معاصر، 5 (11)، 49-67.
خامنه‌ای، سیدعلی.(1402). بعثت در نبوت. درسگفتار 15 دوره اندیشه تمدن‌ساز در دانشگاه‌ها.
داندیس، دونیس. ای.(1398). مبادی سواد بصری، ترجمة مسعود سپهر، تهران: انتشارات سروش.
ذکاء، یحیی.(1344). تاریخچه تغییرات و تحولات درفش و علامت دولت ایران از آغاز سده سیزدهم تا امروز. هنر و مردم، 38، 29-21.
سراوانی، فهیمه.(1394). سیر تحول نماد تاج و صحنه­های جلوس شاهانه در نقاشی ایرانی. ترکیه، استانبول: دومین کنفرانس بین­المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی. تاریخ مراجعه: 24/07/1401. قابل دسترس در:‌ https://civilica.com/doc/505176
سلطانی، علی‌اصغر.(1383). تحلیل گفتمان به مثابه نظریه و روش. علوم سیاسی، 7 (28)، 180-153.
صادقی، علی­اکبر. (1391). بررسی نقش و جایگاه پرچم به عنوان یک نماد ملی و راهکارهایی برای تقویت آن. طرح پژوهشی، مرکز مطالعات راهبردی دبیرخانه معاونت پژوهش شورای عالی انقلاب فرهنگی. تاریخ مراجعه 25/5/1401 قابل دسترس در: https://sccr.ir/news/14233/1.
 علیزاده بیرجندی، زهرا، حمیدی، سمیه و ملک­زاده، الهام.(1396). واکاوی خاستگاه و کارکردهای نشان­های دولتی عصر قاجار. جستارهای تاریخی، 1 (8)، 98-79، DOI: 10.30465/hcs.2017.2555
فروزانی خوب، مرجان، و بنجویی، مهدی. (1396). بررسی مفهوم رنگ از سه رویکرد: میزان تاثیرگذاری، نحوه ابراز مفاهیم و معانی سمبلیک و انتزاعی رنگ­ها. شیراز: کنفرانس پژوهش­های معماری و شهرسازی اسلامی و تاریخی ایران. تاریخ مراجعه: 30/ 6/1401 قابل دسترس در: https://civilica.com/doc/653010.
فرید افشار، مهلا، و علیمحمدی اردکانی، جواد. (1398). تحلیل گفتمان تبلیغات شهری سازمان هنری رسانه‌ای اوج از منظر میشل فوکو. رهپویه هنر هنرهای تجسمی، 4 (2)، 70-61.
DOI:http://dx.doi.org/10.29252/rahpooyesoore.5.2.61
قائم­مقامی، جهانگیر. (1348). درباره تطور شیر و خورشید. بررسی­های تاریخی، 19، 282-259.
قجری، حسینعلی، و نظری، جواد. (1392). کاربرد تحلیل گفتمان در تحقیقات اجتماعی، تهران: جامعه‏شناسان.
قیصری، علی.(1386). مستبدین جهان متحد شوید! طنز در مطبوعات دوره مشروطیت معرفی مجله استبداد، ایراننامه، 23 (4-3)، ‌354-333.
کچویان، حسین.(1382). فوکو و دیرینه‏شناسی دانش، تهران: دانشگاه تهران.
کهن، گوئل.(1360). تاریخ سانسور در مطبوعات ایران، تهران: آگاه.
مبینی، مهتاب، و شافعی، آزاده.(1394). نقش گیاهان اساطیری و مقدس در هنر ساسانی (با تاکید بر نقوش برجسته، فلزکاری وگچ­بری). جلوه هنر،  2 (14)، 64-45، DOI: 10.22051/JJH.2016.2126
محمودی، فتانه، و حاج‌حسنی، اعظم.(1393). مطالعه تطبیقی تقابل خیر و شر در نگاره­های خاوران‌نامه و شاهنامه. هنرهای کاربردی، 3 (5)، 21-33، DOI: 10.22075/AAJ.2015.418 
محمودی، فتانه، و یزدانی، فاطمه.(1400). تحلیل گفتمان تمبرهای پستی با موضوع فرهنگی در دو دوره ی پهلوی و جمهوری اسلامی ایران.  هنرهای کاربردی، 1(3)، 109- 95. DOI: 10.22075/aaj.2022.26355.1139
مطهری، مرتضی.(1389). خدمات متقابل اسلام و ایران، قم: صدرا.
ندیمی، حمید.(1362). گفتگویی کوتاه با طراح آرم جمهوری اسلامی. پاسدار اسلام، 16، 61.
نظری­زاده، فریده، و مشهدی حاجی‌علی، فاطمه.(1394). نماد خورشید در هنر ایران باستان، مشهد:  دومین همایش ملی باستان‌شناسی ایران. دبیرخانه دائمی همایش ملی باستان­شناسی ایران. تاریخ مراجعه: 22/2/1401، قابل دسترس در: https://civilica.com/doc/541010.
ون‌‌دایک، تئون. ای.(1377). اقتدار، گفتمان و دسترسی، ترجمۀ مجید خسروی نیک، گفتمان، 2، 102-74.
ون‌دایک، تئون. ای.(1382). از دستور متن تا گفتمان‌کاوی انتقادی در مطالعاتی در تحلیل گفتمان، ترجمۀ علیرضا خرمایی، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
ون‌دایک، تئون. ای.(1401). گفتمان و بافت، ترجمۀ طاهر اصغرپور و عادل نورزاده، تهران: نگاه معاصر.
هال، جیمز.(1380). فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمۀ رقیه بهزادی، تهران: فرهنگ معاصر.
Dreyfus, H.L. & Rabinow, P. (1983). Michel Foucault, beyond Structuralism and Hermeneutics, Chicago: The University of Chicago Press.
Iran National Symbol Stickers, (n.d).  Retrieved: February 2022, from: https://www.redbubble.com/shop/iran+national+symbol+stickers.
Keddie, N.R. & Yann, R. (2006). Modern Iran: Roots and Results of Revolution, Yale University Press.
Van Dijk, T.A. (1991). Racism and the Press, London and NewYork: Routledge.