مقاله پژوهشی
حسن ذوالفقاری؛ بهادر باقری
دوره 16، شماره 30 ، شهریور 1394، صفحه 7-39
چکیده
افسانه قصّه‌ای است حاوی سرگذشت یا رویدادی خیالی از زندگی انسان‌ها، حیوانات، پرندگان یا موجودات وهمی چون دیو، پری، غول و اژدها که با رمز و رازها و گاه مقاصدی اخلاقی و آموزشی توأم است و نگارش آن بیشتر به قصد سرگرمی و تفریح خوانندگان انجام می‌گیرد. وجه ممیز افسانه‌ها، تخیل قوی و اغراق‌آمیز بودن آنهاست. افسانه‌ها انواعی دارند: تمثیلی، ...
بیشتر
افسانه قصّه‌ای است حاوی سرگذشت یا رویدادی خیالی از زندگی انسان‌ها، حیوانات، پرندگان یا موجودات وهمی چون دیو، پری، غول و اژدها که با رمز و رازها و گاه مقاصدی اخلاقی و آموزشی توأم است و نگارش آن بیشتر به قصد سرگرمی و تفریح خوانندگان انجام می‌گیرد. وجه ممیز افسانه‌ها، تخیل قوی و اغراق‌آمیز بودن آنهاست. افسانه‌ها انواعی دارند: تمثیلی، پریان، عاشقانه و پهلوانی. در این مقاله، ضمن تعریف و آشنایی با انواع افسانه‌های پهلوانی با ویژگی‌های این‌گونه ادبی آشنا میشویم. این ویژگیها عبارتاند از: خرق عادت، پیرنگ ضعیف، مطلقگرایی، کلیگرایی، ایستایی زمان و مکان فرضی، همسانی بیان شخصیت‌ها، شگفتآوری، استقلالیافتگی حوادث، کهنگی. در بخش پایانی مقاله به مهم‌ترین بنمایهها اشاره می‌شود که اغلب، داستانها دارای این بنمایهها هستند. روش ما مطالعه در 23 اثر است که برای مثال از این آثار ادب مکتوب استفاده کردهایم. هدف مقاله نشان دادن ویژگی‌های دقیق افسانه‌های پهلوانی است تا بتوان آنها را با انواع دیگر مقایسه کرد.
مقاله پژوهشی
محمودرضا اکرامی‌فر
دوره 16، شماره 30 ، شهریور 1394، صفحه 41-65
چکیده
پژوهش در فرهنگ عامه یا تحقیق در فولکلور، حرکت برای شناخت باورها، اعتقادات، آئین‌ها و اسطوره‌های گذشتگان است و می‌تواند در خودشناسی، خودباوری و درنهایت هویت‌یابی نسل امروز مؤثر باشد.
بخش عمده‌ای از فرهنگ جامعه در ادبیات شفاهی متبلور است و ازاین‌رو، این‌گونه ادبیات با نوع معیشت، سطح آرزوها، اقتصاد و اعتقاد مردم همخوانی شگرفی ...
بیشتر
پژوهش در فرهنگ عامه یا تحقیق در فولکلور، حرکت برای شناخت باورها، اعتقادات، آئین‌ها و اسطوره‌های گذشتگان است و می‌تواند در خودشناسی، خودباوری و درنهایت هویت‌یابی نسل امروز مؤثر باشد.
بخش عمده‌ای از فرهنگ جامعه در ادبیات شفاهی متبلور است و ازاین‌رو، این‌گونه ادبیات با نوع معیشت، سطح آرزوها، اقتصاد و اعتقاد مردم همخوانی شگرفی دارد. ادبیات شفاهی پدیدآورندگانی گمنام، ولی ناقلانی آشنا دارد و از نظر محتوایی در برگیرنده آرزوها و انتظارات بر باد رفته یا دور از دسترس، اسطوره‌ها، اعتقادات و باورهای فردی و جمعی مردم گذشته است که برخی از این اسطوره‌ها، باورها و اعتقادات به مخلوقات ماورایی از قبیل جن و پری مربوط می‌شود.
وقتی بشر دیروز نتوانست برای دیده‌ها و شنیده‌هایش از پدیده‌های پیرامونش، پاسخی منطقی و متناسب با دانایی و تجربه و انتظاراتش پیدا کند، به تحیر فرو رفت، به خیال‌پردازی و افسانهسازی روی آورد و با خلق مخلوقاتی ماورایی و اسطوره‌ای و نسبتدادن بسیاری از امور به آنها، به پرسش‌های واقعی خود پاسخی خیالی داد و از نظر روانی خود را قانع کرد.
ادبیات شفاهی مردم خراسان که تجلّی‌گاه این امور است، گاهی به نثر و در قالب قصه و افسانه، نقل روایت، چیستان، ضرب‌المثل و گاهی به نظم و موزون بوده و در قالب مثنوی، قطعه، غزل، دوبیتی، رباعی، مفردات و ... بیان شده است. نگارنده تلاش دارد در این جستار کوتاه به بررسی جن و پری در ادبیات شفاهی منظوم (لالایی، دوبیتی، رباعی و...) خراسان بپردازد. به بیان دیگر در این مقالة پژوهشی در پی آن هستیم که دریابیم اسطوره جن و پری درکدام بخش از ادبیات شفاهی منظوم خراسان بیشتر بروز و ظهور دارند و بروز و ظهور این مخلوقات در قالب‌های متعدد چگونه است؟ تحقیق و بررسی، مطالعه و پژوهش در فرهنگ عامه و ادبیات شفاهی، حرکتی است به‌منظور شناخت نیاکان و بهره‌گیری از ذهن و زبان آنها برای زندگی بهتر.
برای گردآوری داده‌های این مقاله 2007 دوبیتی، 675 رباعی، 954 لالایی، 186 چیستان و حدود 30000 ضرب‌المثل منظوم بررسی شدکه درنهایت باید گفت: این مخلوقات که برای پاسخ به نیاز انسان‌ها خلق شده‌اند، در سایر فرهنگ‌ها مشابه‌هایی دارند و برخی از آنها با اعتقادات مردم گره خورده و بعضی مواقع آفرینشی مردانه‌خواه دارند.
مقاله پژوهشی
حسن بشیر؛ سیدباقر حسینی
دوره 16، شماره 30 ، شهریور 1394، صفحه 67-87
چکیده
آیا فیلم«سنگ صبور» بیان‌کننده ماهیت واقعی زندگی زناشویی جامعه افغانستان است؟
برای جواب به این سؤال و اینکه آیا شخصیت‌ها و کارکردهای زن و مرد در این فیلم، نشاندهنده فرهنگ مردان و زنان افغانی هست یا خیر؛ مفاهیم تشکیل دهندة مردانگی و زنانگی دیالوگ‌های یکی از معروفترین فیلمهای افغانی به نام «سنگ صبور» با استفاده ...
بیشتر
آیا فیلم«سنگ صبور» بیان‌کننده ماهیت واقعی زندگی زناشویی جامعه افغانستان است؟
برای جواب به این سؤال و اینکه آیا شخصیت‌ها و کارکردهای زن و مرد در این فیلم، نشاندهنده فرهنگ مردان و زنان افغانی هست یا خیر؛ مفاهیم تشکیل دهندة مردانگی و زنانگی دیالوگ‌های یکی از معروفترین فیلمهای افغانی به نام «سنگ صبور» با استفاده از روش تحلیل گفتمان انتقادی لاکلاو و موف و با نظریه روانکاوانه «کارن هورنای» و نظریه انتقادی شرقشناسی تحلیل شده‌اند. فیلم سنگ صبور، زندگی زناشویی یک مرد جنگی مجروح و همسرش را در زمان جنگهای داخلی در شهرکابل بازنمایی می‌کند. تحلیل انجام گرفته بیانگر این است که مفاهیم زنانگی و مردانگی بازنمایی شده در سنگ صبور نمایانگر ماهیت فرهنگ روابط زناشوهری افغانیها نیست. البته، شیوههای گفتمانی، بهخصوص گفتمان رد و بدل شده میان مرد مجروح جنگی و همسرش بیانگر بخشی از گفتمان حاکم در افغانستان است که نمیتوان آنرا تنها گفتمان حاکم دانست.
مقاله پژوهشی
حامد بخشی؛ فاطمه‌السادات ایازی
دوره 16، شماره 30 ، شهریور 1394، صفحه 89-108
چکیده
مسئله اصلی مقاله حاضر میزان و نوع بازنمایی دین در فیلم‌نامه‌های سینمایی ارسالی به اولین جشنواره فیلم دینی رویش است. برای این منظور، با توجه به تعاریف مختلفی که از دین صورت گرفته بود، تعریف برون‌دینی لئوبا با قدری تغییر استفاده شد. بر اساس این تعریف، دین مجموعه‌ای شامل چهار بعد نظری ـ اعتقادی، درون فردی، رفتاری و نهادی در نظر گرفته ...
بیشتر
مسئله اصلی مقاله حاضر میزان و نوع بازنمایی دین در فیلم‌نامه‌های سینمایی ارسالی به اولین جشنواره فیلم دینی رویش است. برای این منظور، با توجه به تعاریف مختلفی که از دین صورت گرفته بود، تعریف برون‌دینی لئوبا با قدری تغییر استفاده شد. بر اساس این تعریف، دین مجموعه‌ای شامل چهار بعد نظری ـ اعتقادی، درون فردی، رفتاری و نهادی در نظر گرفته شده است. روش اجرای تحقیق اسنادی بوده و با تکنیک تحلیل محتوا انجام شده است. جامعه آماری تحقیق تمام فیلم‌نامه‌های ارسالی به جشنواره بوده که از این میان 158فیلمنامه به شیوه نمونه‌گیری تصادفی نظاممند انتخاب شده‌اند. یافتههای تحقیق نشان میدهند بعد درون فردی دین کمترین تجلّی را در فیلم‌نامه‌های ارسالی به جشنواره داشته و ابعاد تجسمیافته از دین همچون تجلیات مادی و رفتاری دین بیشترین ظهور را داشته است. درنتیجه، به نظر میرسد آنچه با عنوان فیلم‌نامه‌های دینی ارسال شده است بهطور عمده شامل عناصر از پیش ساختهشده دینی ـ همچون هنجارها و ابنیه دینی ـ بوده است تا تجربه دینی یا ارزش‌های اخلاقی.
مقاله پژوهشی
داود ضامنی؛ رضا ابراهیم‌زاده دستجردی
دوره 16، شماره 30 ، شهریور 1394، صفحه 109-132
چکیده
هدف این تحقیق شناسایی مؤلفه‌های ترغیب مخاطب بزرگسال برای رفتن به سینما و ارائه مدلی بر مبنای روش آمیخته اکتشافی است. روش تحقیق بر اساس الگوی کرسول در دو بخش کیفی و کمّی تنظیم شده است. در بخش کیفی از روش پدیدارشناسی و در بخش کمّی از روش توصیفی همبستگی بر مبنای روش تحلیل عاملی تأییدی استفاده شد. جامعه آماری در بخش کیفی مدیران ارشد سینمایی، ...
بیشتر
هدف این تحقیق شناسایی مؤلفه‌های ترغیب مخاطب بزرگسال برای رفتن به سینما و ارائه مدلی بر مبنای روش آمیخته اکتشافی است. روش تحقیق بر اساس الگوی کرسول در دو بخش کیفی و کمّی تنظیم شده است. در بخش کیفی از روش پدیدارشناسی و در بخش کمّی از روش توصیفی همبستگی بر مبنای روش تحلیل عاملی تأییدی استفاده شد. جامعه آماری در بخش کیفی مدیران ارشد سینمایی، کارگردانان، تهیه‌کنندگان، منتقدین، بازیگران، اساتید جامعه‌شناسی و روان‌شناسی اجتماعی و مخاطبان حرفه‌ای سینما بودند که از بین آنها 22 نفر بر اساس نمونه‌گیری هدفمند انتخاب و در تحقیق مشارکت کردند. در بخش کمّی نیز با روش نمونه‌گیری سهمیه‌ای 1031 نفر از شهروندان تهرانی از بین 43 سینما انتخاب که میان آنها پرسش‌نامه توزیع شد. ابزار پژوهش در بخش کیفی، مصاحبه عمیق و در بخش کمّی پرسش‌نامه حاصل از مقوله‌های کیفی بود که ابتدا با استفاده از روایی محتوایی و روایی عاملی، قابلیت اعتبار آن تأیید شد. برای بررسی قابلیت اعتماد پرسش‌نامه از روش آلفای کرونباخ استفاده شد که معادل 912/0 بود که نشان از پایایی مناسب ابزار دارد. تجزیه و تحلیل داده‌ها در بُعد کیفی ابعاد مختلفی را شناسایی کرد که از آن جمله می‌توان به ابعاد فردی و روان‌شناختی، بُعد اقتصادی، محیطی و فرهنگی، بُعد سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی، بُعد ویژگی‌های فیلم خوب و سینمای مطلوب اشاره کرد. نتایج نشان داد که ضریب تأثیر ابعاد چهارگانه تفاوت ناچیزی با هم دارند. مدل استخراج شده نشان می‌دهد در کنار تولید فیلم خوب، توجه به نیازهای ارضانشده مخاطب می‌تواند در ترغبت مخاطب به سینما تأثیرگذار باشد.
مقاله پژوهشی
حوریه بزرگ؛ سیدمجید امامی
دوره 16، شماره 30 ، شهریور 1394، صفحه 133-159
چکیده
با ظهور عصر غلبة تصویر و بصر، سینما با قابلیت منحصر به فرد تبدیل واقعیت عینی به‌تصویر متحرک روز به روز گسترش یافته و مخاطبان زیادی را به‌سوی خود جذب کرد. در این میان، اقتضائات و محدودیت‌های فناورانه تصویر سینمایی اندیشمندان رسانه‌ای و سینماگران مسلمان را با مسئله چگونگی رسانش پیام دینی از طریق این قالب مواجه کرده است. قرآن به‌منزلة ...
بیشتر
با ظهور عصر غلبة تصویر و بصر، سینما با قابلیت منحصر به فرد تبدیل واقعیت عینی به‌تصویر متحرک روز به روز گسترش یافته و مخاطبان زیادی را به‌سوی خود جذب کرد. در این میان، اقتضائات و محدودیت‌های فناورانه تصویر سینمایی اندیشمندان رسانه‌ای و سینماگران مسلمان را با مسئله چگونگی رسانش پیام دینی از طریق این قالب مواجه کرده است. قرآن به‌منزلة معجزه جاویدان پیامبر خاتم در تنزیل مکی و مدنی خویش، با تصویرآفرینیِ بدیعش، بسیاری از معانی مجرد و عقلی را بهصورت نمادهایی محسوس برای انسان‌ها مجسم کرده است؛ بهگونهای که در بخش زیادی از آیات قرآنی، گویی نه در برابر واژهها بلکه مقابل تصاویری زنده و مجسم ایستادهایم که با مخاطب خویش سخن میگویند. تأمل در هر یک از تصاویر هنری قرآن و فهم منطق و سنت تصویرآفرینی یا همان تجلی زبانی حقیقت، بیشک برای سینماگر دینی ـ با غایت رسانش پیام دینی به مخاطبان ـ می‌تواند الهامبخش خلق آثاری بدیع باشد. نگارندگان در این مقاله، با مفروض گرفتن امکان انتقال پیام دینی از طریق سینما، میکوشند با مقایسه تصویرآفرینی قرآنی و تصویرسازی سینمایی، گامی برای آشکارگی ظرفیت‌های ادبیات تصویری قرآن به‌منظور تحقق «سینمای دینمحور» بردارند.
مقاله پژوهشی
سیدمیثم مطهری؛ مسعود دلخواه؛ اسماعیل بنی‌اردلان؛ مجید سرسنگی
دوره 16، شماره 30 ، شهریور 1394، صفحه 161-184
چکیده
امروز با گذشت نزدیک به چهل سال از انقلاب‌اسلامی، اختلاف دو تهیه‌کننده اصلی سینمای ایران؛ یعنی حوزة هنری و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ را باید «پاشنه‌آشیل سینمای ایران» دانست. حوزة هنری در وضعیت متضادی که داعیهدار سینمای فاخر و ارزشی است، تولیدات و مجوزهای صادره وزارت ارشاد را رد می‌کند. به‌نظر بسیاری آثار تولیدی این ...
بیشتر
امروز با گذشت نزدیک به چهل سال از انقلاب‌اسلامی، اختلاف دو تهیه‌کننده اصلی سینمای ایران؛ یعنی حوزة هنری و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ را باید «پاشنه‌آشیل سینمای ایران» دانست. حوزة هنری در وضعیت متضادی که داعیهدار سینمای فاخر و ارزشی است، تولیدات و مجوزهای صادره وزارت ارشاد را رد می‌کند. به‌نظر بسیاری آثار تولیدی این ارگان با تعریف اثر فاخر همسانی ندارد. جداکردن صفت ابدی از ناهنجاری مذکور، قبل از آنکه قهر مسئول با سینما به قهر تماشاگر از سینما دامن بزند و جذابیت‌های سینمای بیگانه، ابتکار عمل را بهطورکل از ما بگیرد؛ الزامی است.
در این مقاله با گزینش درون‌سازمانی ارکان مقاله (شامل آثار، کارگردانان و مبانی‌نظری) از بطن حوزة‌هنری، به دنبال تبیین وضعیتی هستیم که در آن نتایج صریح و الزاماً مورد‌قبول امروز قطب منتقد قرار گیرد. دفاع مقدس تنها بستر مقبولی است که می‌تواند در این تنگنا راهگشا باشد. آثار حاتمی‌کیا و ملاقلی‌پور به‌مثابه اسطوره‌های فیلمساز دفاع مقدس، شهریار بحرانی به‌منظور طلایهدار سینمای فاخر، ردپایی بر شن و چشم شیشه‌ای هم به‌منزلة آثار صاحبسبک در دهه شصت از تولیدات حوزه گزینش شده‌اند. آوینی دراصل از زمان شروع به کارش در اداره تلویزیون و سپس با تأسیس مجله سوره در حوزة هنری شروع به تدوین جدی آرای خود کرد. اگر در بحث تطبیقی مقاله تردیدی وجود نداشته باشد، این مقاله باید نقطه‌پایانی بر شکست‌های قبلی و آغاز نگاه جدید به تعریف اخلاق و ارزش در سینما شود.
نتایج مقاله نشان می‌دهد که آثار تولیدی حوزة هنری با آرای آوینی هماهنگی غیرقابل ملاحظهای دارد. مهاجر، ردپایی برشن و چشم‌شیشه‌ای بهطور قابلملاحظهای با آرای آوینی تطبیق دارد و در مقابل سه اثر هراس، گذرگاه و بلمی به‌سوی ساحل؛ دیدگاههای شهید آوینی ناهماهنگ هستند. بنابراین، بررسی تطبیقی حاضر نشان می‌دهد که تضاد درون‌سازمانی مذکور اثبات شده است.
مقاله پژوهشی
ابوالفضل خوش‌منش
دوره 16، شماره 30 ، شهریور 1394، صفحه 185-215
چکیده
زبان در حالت عام آن و قرآن کریم به‌مثابه یک زبان خاص، دارای ماهیتی سمعی و شنیداری است. پیدایی و شکل‌گیری و نیز فراگیری زبان بهطور طبیعی، در تاریخ بشری و اتصال نسل‌ها، شیوه‌ای شنیداری داشته و دارد. هر زبان نیز آوا و آهنگ خاص خود را دارد که در بسیاری از موارد، تناسب لفظ و معنا در آنها قابل تعقیب و بررسی است.
در زبان قرآن نیز چنین ...
بیشتر
زبان در حالت عام آن و قرآن کریم به‌مثابه یک زبان خاص، دارای ماهیتی سمعی و شنیداری است. پیدایی و شکل‌گیری و نیز فراگیری زبان بهطور طبیعی، در تاریخ بشری و اتصال نسل‌ها، شیوه‌ای شنیداری داشته و دارد. هر زبان نیز آوا و آهنگ خاص خود را دارد که در بسیاری از موارد، تناسب لفظ و معنا در آنها قابل تعقیب و بررسی است.
در زبان قرآن نیز چنین حالتی وجود دارد و این زبان به دلیل توحیدی و الهیبودن، تابع نظم در زمینههای مختلف و از جمله تناسب و ائتلاف لفظ و معنا یا همان نظم‌آهنگ است. ازهمینرو، بررسی این جنبه از زبان دارای اهمیت و فواید قابل توجهی است. مقاله حاضر، این نظم و هماهنگی را در هجده سوره از قرآن کریم بررسی کرده است. موضوع ائتلاف لفظ، ریشه در ساخت انواع زبانها و فطرت بشری دارد. مقاله به نمونههایی از نظم و نثر فارسی را از همین زاویه توجه کرده و کوشیده است نمونههایی تطبیقی را از الفاظ و عبارات برخی زبانهای جهان ارائه دهد.
مقاله پژوهشی
دوره 16، شماره 30 ، شهریور 1394، صفحه 7-38
چکیده
انقلاب اسلامی ایران به منزلة تحولی بنیادین در ارزش‌ها و اندیشه یک ملت، بی‌تردید برآمده از سنت دیرینه فرهنگی ما است، زیرا هرگونه دگرگونی در ذهنیت یک جامعه اساساً در جریان پیوسته تاریخی رخ خواهد داد؛ بنابراین باید آنرا در تأثیر و تأثری دوسویه دریافت. تغییر در محتوا و مضمون و صورت و قلمروها در انواع گوناگون هنر، اعم از شعر ...
بیشتر
انقلاب اسلامی ایران به منزلة تحولی بنیادین در ارزش‌ها و اندیشه یک ملت، بی‌تردید برآمده از سنت دیرینه فرهنگی ما است، زیرا هرگونه دگرگونی در ذهنیت یک جامعه اساساً در جریان پیوسته تاریخی رخ خواهد داد؛ بنابراین باید آنرا در تأثیر و تأثری دوسویه دریافت. تغییر در محتوا و مضمون و صورت و قلمروها در انواع گوناگون هنر، اعم از شعر و ادبیات در نتیجة انقلاب، واقعیتی روشن است. بررسی نقش زبان فارسی که زبان و مأوای انقلاب بوده است، در تحقق انقلاب اسلامی و نیز در ترویج ارزش‌های انقلاب در جهان بسیار اهمیت دارد. پرداختن به این امر در کشورهای حوزه ایران فرهنگی، بهدلیل اشتراکها و پیوندهای فرهنگی، ضرورتی است که باید به آن توجه بیشتری شود. تأکید این تحقیق بر دو کشور افغانستان و تاجیکستان بوده است.
در این مقاله پس از نشاندادن اهمیت و وجه ضرورت چنین کاری، با مروری بر پیوندهای تاریخی و فرهنگی میان ایران اسلامی و کشورهای حوزه ایران فرهنگی (بهویژه تاجیکستان و افغانستان)، تلاش شده است از طریق تمرکز بر ادبیات انقلاب به نقش زبان و ادبیات فارسی در ترویج ارزش‌های انقلاب اسلامی در این کشورها پرداخته شود.
