فرنوش شمیلی؛ فاطمه غفوری‌فر؛ مهدی محمدزاده
چکیده
هنر تذهیب یکی از هنرهای تزئینیـکاربردی است که زیرمجموعه هنر کتابآرایی محسوب میشود. قرآنآرایی از جمله بسترهای مناسب برای تجلی این هنر است که از اوایل قرون اسلامی با یکدیگر اجین شدهاند. هنر تذهیب را میتوان در کابردهای مختلف قرآنآرایی از جمله تزئینات صفحات افتتاح، صفحات آغازین جزءها و غیره در قالبهای شمسه یا ...
بیشتر
هنر تذهیب یکی از هنرهای تزئینیـکاربردی است که زیرمجموعه هنر کتابآرایی محسوب میشود. قرآنآرایی از جمله بسترهای مناسب برای تجلی این هنر است که از اوایل قرون اسلامی با یکدیگر اجین شدهاند. هنر تذهیب را میتوان در کابردهای مختلف قرآنآرایی از جمله تزئینات صفحات افتتاح، صفحات آغازین جزءها و غیره در قالبهای شمسه یا سرلوح مشاهده نمود. در طول زمان، تزئینات سرلوح بیشتر مورد استفاده هنرمندان قرار گرفته و از دوره تیموری و قاجار نمونههای قابل تأملی برجای مانده است. نمونههای تیموری نگهداری شده در موزه آستانه مقدس قم و نمونههای قاجاری ذخیره شده در کتابخانه مرکزی تبریز از ذخایر ارزشمند ملّی در زمینه نسخ قرآنی مذهِّب هستند که تاکنون بررسی شدهاند. این پژوهش ضمن شناسایی و معرفی سرلوح قرآنهای مذکور خصوصیتهای بصری سرلوح قرآنها را با تأکید بر نقوش تزئینی و کیفیت بصری نهفته در این نسخ بررسی میکند. تحقیق حاضر به دو سؤال اساسی پاسخ میدهد: سرلوحهای منتخب قرآنهای عصر تیموری موزه آستانه قم و قرآنهای مذهِّب قاجار کتابخانه مرکزی تبریز از چه ویژگی بصری ـ تزئینی برخوردارند؟ نقاط اشتراک و افتراق در سرلوح قرآنهای تیموری و قاجار موزه آستانه قم و کتابخانه مرکزی تبریز چیستند؟ این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی آثار مورد نظر را با روش تطبیقی ارزیابی کرده است. جمعآوری منابع به صورت کتابخانهای و گردآوری نمونهها با روش میدانی انجام شده است. برآیند تحقیق نشانداد، سرلوح قرآنهای تیموری از نظر تناسب صفحات و نقوش تزئینی از ویژگی منسجم و استحکام بصری در فرم و نقش برخوردار بودهاند، اما ترکیب نقوش سرلوحهای قاجار، ساختاری نسبتاً پراکنده دارد. استفاده از نقوش اسلیمی، ختایی و رنگ طلا و لاجورد با نسبتهای متغیر در هر دو آثار دیده شده است. نظام حاکم در تناسب صفحهآراییهای آثار دو دوره، مبنی بر تناسبات طلایی و مستطیل ایستا بوده و بر اساس ترکیببندی سهکتیبهای و پنج کتیبهای استوار است.
