گفتمان‌کاوی برنامه معرفتی تلویزیون؛ مورد مطالعه: مجله علوم انسانی زاویه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی (نویسنده مسئول) mehrsa.bahmani@gmail.com

2 دانشیار دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی mahdizadeh45@yahoo.com

3 استادیار دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی jahromijamal@gmail.com

چکیده

رسانه ­ها در صورت­ بندی­های فرهنگی جامعه، نقش محوری ایفا می ­کنند و این بازی را نه فقط با بازتاب دادن فرهنگ، بلکه با شرکت در فرهنگ­سازی به اجرا می ­گذارند. در این مقاله با تمرکز بر متون تولیدی برای مخاطب نخبه، تلاش شده است، محتوای مختص برای این‌گونه از مخاطبان، مورد واکاوی قرار گیرد و نحوه بازنمایی مباحث فکری و اندیشگانی که از دغدغه ­های فکری مخاطب نخبه است؛ تحلیل شود. همچنین در پی آن هستیم؛ نشان دهیم در برنامه گفتگو محور تلویزیون، سازوکار صورت­ بندی آگاهی برای مخاطب نخبه چگونه است و سوژه‌های متکثر و نظام ­های فکری آن‌ها چگونه بازنمایی گفتمانی می ­یابد. به بیان دیگر، آیا از متون رسانه­ ای شده از شبکه فرهیختگان صداوسیما ـ شبکه چهار سیما ـ، صداهای مختلفی انعکاس می­یابد و درنهایت بررسی خواهد شد در تلویزیون جمهوری اسلامی ایران، گفتمان‌های معاصر ایران در تقابل با یکدیگر، چگونه معرفی می ­شوند. بدین منظور مجله تصویری زاویه به‌عنوان مطالعه موردی انتخاب شده و با روش تحلیل گفتمان ـ رویکرد لاکلا و موف ـ 43 قسمت از این مجموعه تلویزیونی طی سال­های 1397 تا شهریور 1400 بررسی شده است. مهم ­ترین نتایج پژوهش نشان می­ دهد که گفتمان غالب متون مورد بررسی، گفتمان اسلام سیاسی است. این گفتمان با مفصل ­بندی دال­هایی چون احیای تمدن اسلامی، اسلامی ­سازی و بوم ی­سازی علوم انسانی، عقل ­گرایی اجتهادی، جدایی‌ناپذیری دین از سیاست، تقابل با غرب و الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت، گفتمان انقلاب اسلامی را بازتولید و تثبیت می­کند و به این شیوه با مداخله هژمونیک در گفتمان ­های رقیب به مشروعیت­بخشی این گفتمان نزد سوژه­ ها می ­پردازد.


در این مقاله پژوهشی با تمرکز بر مخاطب نخبه و تفکیک آن از مخاطب عام، تلاش شده است محتوای تولیدی برای این گونه از مخاطبان مورد واکاوی قرار گیرد و نحوه بازنمایی مباحث فکری و اندیشگانی در متون تولیدی مختص مخاطب نخبه نشان داده شود. همچنین در پی آن هستیم نشان دهیم به طور کلی صداوسیما در برنامه گفتگو محور، کدام گفتمان‌ها را و به چه نحوی هژمونیک می‌سازد. گفتمان‌ها در تقابل با یکدیگر چگونه بازنمایی می‌شوند؛ و دال‌ محوری و دال‌های شناور آنها چگونه مفصل‌بندی می‌شود. بدین منظور مجله تصویری زاویه که از شبکه چهار- شبکه فرهیختگان- رسانه ملی پخش می‌شود به عنوان مطالعه موردی انتخاب شده است و با تکنیک تحلیل گفتمان – رویکردلاکلاو موفه-اهداف پژوهش پی‌گیری شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Discourse-analysis of TV's epistemic program; Subject of study: Zawiya Journal of Human Sciences

نویسندگان [English]

  • mehrzad bahmani 1
  • seyed mohammad Mahdizadeh 2
  • seyed jamaldin jahromi akbarzade 3
1 Ph.D. Student of Communication sciences of Allameh Tabatabai University (Corresponding Author) mehrsa.bahmani@gmail.com
2 Associate Professor of Faculty of Communication Sciences, Allameh Tabatabai University, mahdizadeh45@yahoo.com
3 Assistant Professor of Faculty of Communication Sciences, Allameh Tabatabai University, jahromijamal@gmail.com
چکیده [English]

The media play a central role in the cultural formations of the society, and they play this game not only by reflecting the culture, but also by participating in culture-building. In this article, by focusing on the texts produced for the elite audience, it has been tried to analyze the content specific to this type of audience and the way of representing the epistemological and intellectual ideas that are among the intellectual concerns of the elite audience; be analyzed. We are also looking for it; Let's show how the mechanism of formation of knowledge for the elite audience is in the TV talk show and how the multiple subjects and their intellectual order are represented in discourse. In other words, are different voices reflected in the texts broadcasted by IRIB - and finally it will be examined how the contemporary discourses of Iran are in conflict with each other on the TV of the Islamic Republic of Iran. For this purpose, Zavya's video magazine was selected as a case study and 43 episodes of this program have been studied by the method of critical discourse analysis (Laclau and Mouffe approach) for a period from 1397 to September 1400. The most important results of the research show that the dominant discourse of the examined texts is the discourse of political Islam,and this discourse is articulated with signs such as the revival of Islamic civilization, Islamization and localization of humanities, Islamic rationality, inseparability of religion from politics. confrontation with the West, Islamic-Iranian model of progress, and in this way, by hegemonic intervention in rival discourses, legitimizes the discourse of the Islamic Revolution.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Elite audience
  • Subject
  • Dominant discourse
  • Conflicting discourse
  • Political Islam
  • Liberal-democracy discourse
منابع و مأخذ
 
آقاحسینی علیرضا و حسین روحانی (­1391). «واکاوی گفتمان سنت­گرای سیدحسین نصر»، مجله دانش سیاسی و بین­المللی، شماره 2: 32-1.
 بشیریه، حسین (1384). آموزش دانش سیاسی، تهران: نشر نگاه معاصر.
 بهروز لک، بهروز (1385). «اسلام سیاسی و جهانی شدن»، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره 3: 171-145.
تاجیک محمدرضا (1386). «هگل و رابطه ایران و آمریکا»، فصلنامه رهیافت­های سیاسی و بین‌المللی، شماره 12: 151-135.
حبیبی، فاطمه (1392). بازنمایی گفتمان هویتی انقلاب اسلامی در سیمای ملی (مطالعه موردی برنامه­های صبحگاهی تلویزیون). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران.
دریفوس، هیوبرت، رابینو، پل ­(1379). میشل فوکو فرانسوی ساختارگرایی و هرمونتیک، ترجمۀ حسین بشیریه، تهران: انتشارات نی.
 ذالفقاری، سیدمحمد (1390). «بازخوانی اسلام سیاسی در تونس»، پژوهش­های منطقه­ای، شماره 6: 51-15.
روشندل اربطانی، طاهر و مهسا زارع (1398). «شناسایی و رتبه‌بندی عوامل مؤثر بر افت مخاطبان تلویزیون جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه رسانه، شماره 1: 38-21.
سلطانی، علی‌اصغر (1384). قدرت، گفتمان و زبان؛ سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران، تهران: نی.
شیپرو، جان سالوین (1380). لیبرالیسم، معنا و تاریخ آن، ترجمۀ محمدسعید حنایی کاشانی، تهران: مرکز.
شاکرین، حمیدرضا (1388). «لیبرالیسم و اسلام»، کتاب نقد، شماره 50 و 51: 323-291.
ضیمران، محمد (1386). ژاک دریدا و متافیزیک حضور، تهران: هرمس.
عضدانلو، حمید (1375). «درآمدی بر گفتمان یا گفتمانی درباره گفتمان»، مجله اطلاعات سیاسی و اقتصادی، شماره‌های 104 ـ 103: 52-47.
علی‌اصفهانی، اعظم (1394). «نقش تلویزیون در ایجاد و تقویت فضای عمومی در جمهوری اسلامی ایران از دیدگاه خبرگان ارتباطی و مدیران رسانه». فصلنامه رسانه، شماره 2: 140-119.
فیلیپس، لوئیز، یورگنسن، ماریان (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمۀ هادی جلیل، تهران: نی.
کاستلز، امانوئل (1385). عصر ارتباطات، ترجمۀ حسن چاووشیان، جلد دوم، تهران: طرح نو.
کسرایی، محمدسالار و علی پوزش‌شیرازی‌ (1388). «نظریه گفتمان لاکلا و موف ابزاری کارآمد در فهم و تبیین پدیده‌های سیاسی»، فصلنامه سیاست، شماره 3: 360 ـ 339.
گرجی، ابراهیم و سجاد برخورداری (1388). مبانی رو تحقیق در علوم اجتماعی، تهران: ثالث.
قجری، حسینعلی (1396). منازعات گفتمانی در آستانه انقلاب اسلامی ایران، تهران: جامعه‌شناسان.
مقدمی، محمدتقی (­1390). «نظریه تحلیل گفتمان لاکلا و موف و نقد آن»، معرفت فرهنگی و اجتماعی، شماره 2: 124-91.
معاونت تحقیقات و برنامه‌ریزی دفتر تشکیلات و سیستم­ها (صداوسیما) (1384). درآمدی بر مفاهیم و اصطلاحات برنامه‌سازی سیما چشم‌اندازی بر واژگان تخصصی تلویزیون.
مهدی‌زاده سیدمحمد (1395). تحلیل کیفی و گفتمانی برنامه پرگار، تهران: مرکز تحقیقات صداوسیما.
مهدی‌زاده، سیدمحمد (1387). رسانه‌ها و بازنمایی، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه­ها.
میرفخرایی، تژا (1385). مفاهیم نظری و عملی خبر تلویزیونی، تهران: مرکز تحقیقات صداوسیما.
نصری، عبدالله (1382). گفتمان مدرنیته نگاهی به برخی جریان­های فکری معاصر ایران، تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
 هنری، یدالله و علی آزرمی (1392). «بررسی و تحلیل فرایند استقرار و انسجام‌یابی گفتمان انقلاب اسلامی ایران براساس نظریه گفتمان لاکلا و موف»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهشنامه انقلاب اسلامی، شماره 8: 118-95.
یحیایی، سبحان (1395). برون ایستادگان قلمرو رسانه­های رسمی در ایران مطالعه چیستی، چگونگی و چرایی برون ایستادگی از مرز پیام­های دولتی، رساله دکترای دانشگاه علامه طباطبایی.
Armstrong, k (2000). The battle for god: fundamentalism in Judaism, Christianity and Islam. London harper Collins.
Briggs,matt(2010) television audiences and everyday life. Open university press.
laclau & mouffe, C (1985) hegemony and socialist strategy: towad a radical democratic politics London: verso.
Rahman, A. (2012). Television and public sphere in Bangladesh: An uneasy relationship. Media Asia, 39(2), 83-92.‏
Wodak, Ruth (2010) the glocalization of politics in television: fiction or reality? European journal of cultural studied, 13(1). 43-62