بازتاب سیاست‌های فرهنگی در مطبوعاتِ عصر ناصری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی (نویسنده مسئول) f.baratlou@ihcs.ac.ir

چکیده

حاکمان قاجار، به‌ویژه از دورة ناصری، به این درک دست یافتند که می‌توانند با سیاست‌های فرهنگی تأثیر مستقیمی بر زندگی مردمان داشته باشند و از این طریق، شکل نوینی به اِعمال قدرت خویش بخشند. در این میان، عرصة مطبوعات یکی از مهم‌ترین نقاطِ اجرای این سیاست‌ها بوده است. در مقالۀ پیش رو قصد داریم با رویکردی توصیفی ‌ـ ‌تحلیلی به این پرسش بپردازیم که بازتاب سیاست‌های فرهنگی عصر ناصری بر مطبوعات چه بوده و چه پیامدهایی را رقم زده است. بررسی روند تاریخی جریان مطبوعات در این دوره نشان می‌دهد که نقطة آغاز این جریان نیز، همچون بسیاری از دیگر تغییرات بنیادین دورة قاجار، وقوع جنگ‌های ایران و روس و درک ضرورت اجرای برخی اصلاحات است. به‌موجب اسناد، امر روزنامه‌نگاری و مطبوعات در معنای امروزین آن با حمایت عباس‌میرزای ولیعهد پدیدار شده‌ و در زمان صدارت امیرکبیر شکلی حرفه‌ای به خود گرفته ‌است. مطبوعات ایرانی هم‌زمان با صدارت میرزاحسین‌خان سپهسالار در حالی گسترش یافته که در پرتو سیاست‌های مختلف فرهنگی، مداخلات ناصرالدین‌شاه از هستة مرکزی حکمرانی در عرصة مطبوعات همچنان ادامه‌‌‌دار است. در این میان، مقاله با ارائة اسنادی تاریخی نشان می‌دهد که اعمال کنترل بر مطبوعات با قوانینی چون طرح سانسور، به‌عنوان نمونة سیاست‌های فرهنگی اعمال‌شده بر مطبوعاتِ عصر ناصری، به ظهور مطبوعاتِ در تبعید انجامیده است. می­توان جنبش‌ها و انقلاب‌های بعدی مانند مشروطیت را نیز از پیامدهای سیاست‌های فرهنگیِ آن دوران در امور مختلف فرهنگی، ازجمله در امر مطبوعات، دانست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reflections of Cultural Policies in Journals During Naseri Period

نویسنده [English]

  • fateme baratlo
Assistant Professor at the Institute of Humanities and Cultural Studies (Corresponding Author) baratlou@ihcs.ac.ir
چکیده [English]

Qajar dynasty, particularly in Naseri period (i.e. Naser al-Din Shah reign), came to this understanding that they could employ cultural policies to a direct influence on people’s lives, by which established a new kind of kingly power over people. For execute such an aim, journals were one of powerful sources. Using a descriptive-analytical approach in this paper, reflections, and impressions of cultural policies in journals during Naseri period has been discussed. Studying journals publishing chronologically indicates that, like many other fundamental changes in Qajar reign, is a consequence of occurrence of Iran-Russia wars and perceiving the necessity of reforms. Professional modern journalism, as far as documents illustrate, appeared by the supports of Abbas Mirza, the then crown prince, and became more professional during Amir Kabir’s chancellery. While Iranian journalism developed more than before in Mirza Hossein Khan Sepahsalar period, Nasir al-Din Shah’s unwelcomed inferences with journalistic affairs, under cover of cultural policies, had been continued. Based on a few documents, it has been explained that how legal control of press, including censure plans, which was an example of implemented cultural policies of Naseri period on journals and prints, made journalism in exile? Mirroring, and even adopting, such policies in following movements and revolutions could be seen as a sequence of that period.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cultural Policies
  • Naseri Period
  • Qajar Reign
  • Journalism
منابع و مأخذ
آدمیت، فریدون (1378). امیرکبیر و ایران. تهران: خوارزمی.
آشوری، داریوش (1393). تعریفها و مفهوم فرهنگ. تهران: نشر آگه.
 اسدی باهر، سهیلا (1393). نقش مطبوعات در نوگرایی و تجددخواهی در ایران (بررسی موردی روزنامه حبل المتین). پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. دانشکده علوم انسانی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد شرق تهران.
  اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان (1355). «عریضه اعتمادالسلطنه به ناصرالدین‌شاه درباره سانسور». ماهنامه وحید. شماره 201: 761.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان (1363). المآثر و الآثار (چهل سال تاریخ ایران). به کوشش ایرج افشار. تهران: اساطیر.
اقبال، عباس (1323). «تاریخ روزنامهنگاری در ایران». ماهنامه یادگار. شماره 7: 17 ـ 6.
اقبال، عباس (1325). کلیات تاریخ تمدن جدید. تهران: شرکت مطبوعات.
بارکر، کریس (1387). مطالعات فرهنگی: نظریه و عملکرد. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
براون، ادوارد (1341). تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دوره مشروطیت. تهران: کانون معرفت.
براون، ادوارد (1386). تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دوره مشروطیت. ترجمۀ محمد عباسی. تهران: علم.
جلالی، نادره (1398). تاریخ مطبوعات و احزاب سیاسی در عصر قاجار. تهران: دانشگاه پیام نور.
حضرتی، حسن (1391). روش پژوهش در تاریخشناسی. تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
رجائی، عبدالمهدی (1380). «تاریخ: معرفی، نقد و بررسی روزنامه فرهنگ اصفهان». فصلنامه رسانه. شماره 45: 111-96.
رستمی هرمز، ژیلا (1396). بررسی سیاست فرهنگی حاکمان ایران عصر قاجار. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. دانشکده ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه پیام نور واحد جنوب تهران.
رضوانی، محمداسماعیل (1268). «مقدمه». روزنامه وقایع اتفاقیه. شماره 39: 1.
رینگر، مونیکا ام. (1381). آموزش دین و گفتمان اصلاح فرهنگی در دوران قاجار. ترجمۀ مهدی حقیقت‌خواه. تهران: ققنوس.
 
ژیرارد، آگوستین (1372). توسعه فرهنگی: تجارب و خط‌مشی‌ها. ترجمۀ عبدالحمید زرین قلم، پروانه سپرده و علی هاشمی گیلانی. تهران: مرکز پژوهش‌های بنیادی.
شاردن، ژان (1336). سیاحت‌نامه شاردن. ترجمۀ محمد عباسی. تهران: امیرکبیر.
صلح‌جو، جهانگیر (1348). تاریخ مطبوعات در ایران و جهان. تهران: امیرکبیر.
عبداللهی متنق، غفار (1394). «مطالعه تطبیقی اصلاحات آموزشی میرزا حسن رشدیه و اسماعیل گاسپرالی». دوفصلنامه تاریخنامه ایران بعد از اسلام، شماره 10: 120 ـ 99.
فرقانی، محمدمهدی و مهدیه حمزه‌ئی (1392). «بازتاب مؤلفه‌های فرهنگ مدرن در مطبوعات عصر قاجار (بررسی روزنامه‌های وقایع اتفاقیه و اختر)». فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 61: 182 ـ 145.
قاسمی، سید فرید (1379). مشاهیر مطبوعات ایران: محمدحسنخان اعتمادالسلطنه. جلد اول. تهران: سازمان چاپ و انتشارات فرهنگ و ارشاد اسلامی.
قدیانی، عباس (1384). تاریخ فرهنگ و تمدن ایران در دوره قاجاریه. تهران: فرهنگ مکتوب.
قنواتی، سهیلا (1388). روزنامه حبل المتین و اندیشه مشروطهخواهی (1311-1324 ه‍. ق)، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه پیام نور استان تهران.
سرنا، کارلا (1362). آدمها و آیینها در ایران. ترجمۀ علی‌اصغر سعیدی. تهران: زوار.
کهن، گوئل (1360). تاریخ سانسور در مطبوعات ایران. تهران: آگاه.
محبوبی اردکانی، حسین (1370). تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران. جلد اول. تهران: دانشگاه تهران.
محیط طباطبایی، محمد (1375). تاریخ تحلیلی مطبوعات ایران. تهران: بعثت.
مک گوییکان، جیم (1388). ﺑﺎزاﻧﺪﯾﺸﯽ در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ. ترجمۀ نعمت‌الله فاضلی و مرتضی قلیچ. تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
میرزای گلپایگانی، حسین (1378). تاریخ چاپ و چاپخانه در ایران (۱۰۵۰ قمری تا ۱۳۲۰ شمسی). تهران: گلشن.
میلنر، اَندرو و جف براویت (1385). درآمدی بر نظریه فرهنگی معاصر. ترجمۀ جمال محمدی. تهران: ققنوس.
Bennett, T. (1998). Culture: A Reformer’s Science. Allen & Unwin, Sydney.
Tylor, E. B. (1871). Primitive culture: Researches into the development of mythology, philosophy, religion, art and custom (Vol. 2). J. Murray.‏