تحلیل ارتباطی مشتقات «ربط» در قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه فرهنگ و حکمرانی، دانشکده معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات، دانشگاه امام صادق (ع) m.nasrollahi@isu.ac.ir

چکیده

«ارتباط» موضوع علم ارتباطات است و دال مرکزی آن به حساب می‌آید. این واژه معادل «Communication» در زبان انگلیسی است. در رویکرد مفهوم‌پردازانه در زیست‌بوم علمی ایران اسلامی، طرح این سؤال جالب و مفید است که مشتقات ربط در قرآن کریم چه مختصات مفهومی‌ای دارند. به دیگر سخن، از منظر علم ارتباطات، ریشة ربط و مشتقات آن در قرآن کریم چگونه تحلیل می‌شود؟ این مقاله با بهره‌گیری از روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی، ضمن شناسایی 5 آیه‌ای که دارای شقی از مشتقات ربط است، به تحلیل ارتباطی ربط در دو سطح پرداخته است: سطح اوّل و حداقلی (تحلیل ابعاد ارتباطی مشتقات ربط در قرآن کریم) و سطح دوّم و حداکثری (نسبت‌شناسی مفهومی ربط در قرآن و ارتباط در علوم ارتباطات). در سطح اوّل، ابعاد ارتباطی سه اصطلاح «رباط الخیل»، «ربط قلب» و «مرابطه» استخراج شده است. رباط الخیل، اگرچه دارای معنای نظامی است، درون‌مایه‌های ارتباطی غیرصریح دارد که از آن جمله می‌توان به ارتباط مؤمنان مجاهد با مؤمنان، خیول و کافران اشاره کرد. ربط قلب بر پدیدة ناب ارتباطی در ساحت معنوی دلالت دارد که دو ویژگی «بدون پیام بودن» و «ارتباط کامل‌تر بودن» را می‌توان به آن نسبت داد. در نهایت، لزوم داشتن فهم ارتباطی از مرابطه مورد تأکید این مقاله بوده که به‌عنوان «فراگرد تراکنشی» در جامعة ایمانی معرفی شده است؛ اما در سطح دوّم، این ایده مطرح شده که ربط قرآنی با ارتباط امروزی دارای جوهرة معنایی مشابه «اشتراک» و «اعتماد» است و از این‌رو، می‌توان گفت «مشترک معنوی» هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Communicative Analysis of Derivations of “RABT” in Holy Quran

نویسنده [English]

  • Mohammadsadegh nasrollahi
Associate Professor of Culture & Governance Department, Islamic Knowledge & Culture and Communication Faculty, ISU. m.nasrollahi@isu.ac.ir
چکیده [English]

"ERTEBAT" as the persian equivalentis of “communication” in English is the subject and central signifier of communication science. Although, This word has not been used in Quran exactly but  its root means "RABT" in the form of different derivation has been used. In a conceptual approach in the Islamic scientific ecosystem, it is interesting and useful to ask what do RABT’ adviration mean in Holy Quran? In other words, "How do you analyze the root of RABT and its derivatives in the Holy Qur'an from the perspective of communication science?" Using descriptive-analytical method, this article identifies 5 verses of Quran and analyzes these verses in  two levels: 1-The first and minimum level (the communicative analysis of RABT advirations in Holy Quran) 2-The second and maximum level (conceptual ralation of “RABT” in Quran and “communication” in communication sciences). At the first level, the communication dimensions of the three terms "Robat al-Khail" (related horses), "RABTE GHALB” (heart commuincation) and "MORABETAH" (interactive-social commuincatin) are discoverd. Some more impotant fidings of the article are the phenomena of "messageless communication” and "more complete communication" in "RABTE GHALB”. In addition, a non-competitive understanding of  "MORABETAH" and its design is worth mentioning as a "transactional process" in communication. But at the second level, it is a good idea that the “RABT” and  “communication” have a same meaning essence include "sharing" and "trust”.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Morabatah
  • Communication and Quran
  • Religious Communication
  • Religion and Communicaton
  • Communication

منابع و مأخذ

قرآن کریم
آشوری، داریوش (1381). فرهنگ علوم انسانی. تهران: نشر مرکز.
ابن فارس، أحمد بن فارس (1404 ق). معجم مقاییس اللغة. مصحح عبدالسلام محمد هارون. قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414 ق). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
بحرانی، هاشم بن سلیمان (1415 ق). البرهان فی تفسیر القرآن. قم: مؤسسة البعثة، قسم الدراسات الإسلامیة.
بستانی، فؤاد افرام (1375). فرهنگ ابجدی. تهران: اسلامی.
جوادی آملی، عبدالله (1388). تسنیم. قم: مرکز نشر إسراء.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1374). ترجمه و تحقیق مفردات ألفاظ القرآن. تهران: مرتضوی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412 ق). مفردات ألفاظ القرآن. بیروت: دارالقلم.
رفیع، مسعود (1396). «الگوی ارتباطی قرآنی؛ با توجه به گزاره‌های الگوی ارتباطی ان.‌ال.‌پی». ماهنامه معرفت. شماره 238: 69 ـ 61.
ریچموند، ویرجینیا پی و جیمز سی مک‌کروسکی (1382). رفتار غیرکلامی در روابط میان‌فردی. تهران: نشر دانژه.
زرنگار، احمد (1390). «مفهوم‌شناسی واژه‌های ارتباطات اجتماعی در قرآن کریم». فصلنامه رادیو تلویزیون. شماره 16: 192 ـ 181.
زمخشری، محمود بن عمر (1407 ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل‏. بیروت: دارالکتاب العربی.
طالقانی،‌ محمود (1362). پرتوی از قرآن. تهران: شرکت سهامی انتشار.
طباطبائی، محمدحسین (1390 ق). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏.
طبرسی، فضل بن حسن (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: ناصرخسرو.
طبرسی، فضل بن حسن (1412 ق). جوامع الجوامع. قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن‏. بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.
فرهنگی، علی‌اکبر (1380). ارتباطات انسانی (مبانی). تهران: مؤسسة خدمات فرهنگی رسا.
فلاح،‌ محمدجواد (1397). «تحلیل تفسیری جایگاه و نقش «مصابره» و «مرابطه» در پیوند با امام عصر (عج)، با محوریت آیة 200 سورة آل عمران». فصلنامه انتظار موعود‌. شماره 63: 26 ـ 5.
قرائتی، محسن (1388). تفسیر نور. تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
قمی، علی بن إبراهیم (1363). تفسیر القمی. قم: دارالکتاب.
مایرز، گیل ای و میشله تی مایرز (1383). پویایی ارتباطات انسانی. ترجمۀ حوا صابر آملی. تهران: انتشارات دانشکده صداوسیما.
محسنیان‌‌راد،‌ مهدی (1395). ارتباط‌شناسی2. تهران:‌ سروش.
محسنیان‌‌راد، مهدی (1391). ارتباطات انسانی. تهران: سمت.
محسنیان‌‌راد، مهدی (1382). ارتباط‌شناسی. تهران:‌ سروش.
مرتضی زبیدی، محمد بن محمد (1414 ق). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دارالفکر.
مصطفوی، حسن (1368). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر (1380). ترجمه قرآن کریم. تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر (1371). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
همدانی، مصطفی (1393). «نقد کتاب ارتباط‌شناسی». دوفصلنامه پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی. شماره 33: 189 ـ 115.
همدانی، مصطفی (1396). «نقد سازة معناشناختی مدل ارتباطی منبع معنا از منظر حکمت متعالیه». دوفصلنامه حکمت صدرایی، شماره 1: 120 ـ 109.
Berlo, D. K. (1960). The process of communication. Contempomry Communication Research Methods.‏