کاوشی زمینه‌مند در باب چگونگی واسازی خود در شبکۀ روابط درون/ میان فردی در افراد داغدیده در مواجهه با مرگ‌های غیرمنتظره

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه تعاون و رفاه اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه یزدafshanialireza@yazd.ac.ir

2 دانشیار گروه تعاون و رفاه اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه یزد (نویسندۀ مسئول) aliruhani@yazd.ac.ir

3 دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه یزدnegin.naimi1373@gmil.com

چکیده

مرگ پدیده‌ای اجتماعی است که دانشمندان علوم اجتماعی ابعاد متفاوتی از آن را مطالعه و بررسی کرده‌اند. در این‌ میان، مرگ‌های غیرمنتظره که به‌واسطۀ تصادف، غرق‌شدگی، آتش‌سوزی و... رخ می‌دهند، علاوه‌ بر پیامدهای جمعیتی، پیامدهای اجتماعی و فرهنگی نیز دارند که کمتر بررسی شده‌اند. هرروزه تعداد زیادی از شهروندان با مرگ‌های ناگهانی مواجه می‌شوند که اثرهای روانی اجتماعی خاصی را برای داغدیدگان در پی دارد. هدف پژوهش پیش رو کشف فرایند چگونگی واسازی داغدیدگان بعد از مرگ عزیزان بود. برای فهم این فرایند، با استفاده از رویکرد کیفی و روش گراندد تئوری، سعی شد چگونگی واسازی افراد داغدیده کشف و برساخت شود. داده‌های موردنیاز با استفاده از نمونه‌گیری نظری و مصاحبه‌های عمیق جمع‌آوری شد. نمونه‌های پژوهش نیز شامل داغدیدگانی می‌شدند که تجربۀ مرگ‌های ناگهانی عزیزان خود را در بستر سنتی‌ـ‌مذهبی شهر یزد داشتند. داده‌ها با استفاده از فرایند کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری گزینشی به‌دقت تحلیل شد. سپس جدول مفاهیم و مدل پارادایمی ارائه شد. نتایج نشان‌دهندۀ این واقعیت است که افراد در مواجهه با فقدان به لحاظ روانی و اجتماعی آن را برساخت می‌کنند؛ اما در گذر زمان، با مداخلۀ برخی شرایط حاکم بر پژوهش، به‌ویژه همدردی و حمایت‌های دریافتی یا محرومیت از آن در فضای روابط درون‌فردی و میان‌فردی مستقر در آن، با راهبرد‌های متفاوتی همانند تنظیم عواطف، سرزنش متقابل و انتظارات حمایتی سعی می‌کنند در ماتم‌نشانی خود بازاندیشی کنند و به‌آهستگی فرایند واسازی خود را تکمیل کنند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Grounded Exploration of the Bereaved People’s Deconstruction of Self in intrapersonal and interpersonal relationships networks in Situation of Unexpected Death

نویسندگان [English]

  • SeyedAlireza Afshani 1
  • ali ruhani 2
  • Negin Naeimi 3
1 Professor, Department of Cooperation and Social Welfare, Faculty of Social Sciences, Yazd University afshanialireza@yazd.ac.ir
2 Associate Professor, Department of Cooperation and Social Welfare, Faculty of Social Sciences, Yazd University (Corresponding Author) aliruhani@yazd.ac.ir
3 PhD student in Sociology, Faculty of Social Sciences, Yazd University negin.naimi1373@gmil.com
چکیده [English]

Death is a social phenomenon studied by social scientists from different aspects. Meanwhile, in addition to demographic aspect,unexpected deaths,caused by accidents, drowning, fire, etc…, have consequent social and cultural aspects that have not received so much attention. Every day,many citizens are faced with unexpected deaths that bring about particular mental and social effects on the bereaved people.The present research aims to discover the process of the bereaved people’s deconstruction after a loved one’s death.To understand the process by applying a qualitative approach and the grounded theory method,we tried to discover and construct the bereaved people’s deconstruction.Data were gathered by theoretical sampling and deep interviews.The respondents were those bereaved people who experienced unexpected deaths of their loved ones in the traditional religious context of Yazd.The data were carefully analyzed using the processes of open coding, axial coding and selective coding.Then, the table of concepts and paradigmatic model were presented.The results reflect the fact that in facing with loss,people construct it mentally and socially,but over time,they try to revise their mourning face and gradually complete the process of their deconstruction by different strategies such as emotion regulation,mutual blame,and supportive expectations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Death
  • Bereaved
  • Deconstruction of Self
  • Mourning Face
  • Emotion Regulation
منابع و مأخذ
آریس، فیلیپ (1395). تاریخ مرگ؛ نگرش‌های غربی در باب مرگ از قرون وسطی تا کنون. ترجمه محمدجواد عبداللهی. تهران: نشر علم.
ابراهیمی‌نیا، سعیده (1396). کاوش فرایندهای اجتماعی چگونگی شکلگیری چشموهمچشمی در میان شهروندان شهر مشهد، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد پژوهش علوم اجتماعی، دانشگاه یزد.
احمدی، خدابخش و عاطفه دارابی (1396). «اثربخشی آموزش صبر بر کاهش سوگ و تسهیل رشد پس از سانحه». فصلنامه روانشناسی فرهنگی، شماره 1: 131-114.
استراوس، انسلم و جولیت کربین (1395). مبانی پژوهش کیفی: فنون و مراحل تولید نظریۀ زمینه‌ای. ترجمه ابراهیم افشار. تهران: نشر نی.
اسماعیل‌پور، خلیل و شهناز بخشعلی‌زاده‌ مرادی (1393). «شدت واکنش‌های سوگ ناشی از فوت خویشاوندان درجه‌ یک». فصلنامه مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران، شماره 4: 371-363.
ایمان، محمدتقی (1388). مبانی پارادایمی روش­های تحقیق کمّی و کیفی در علوم انسانی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
باستانی، سوسن، فرخنده ایلخان و علی‌اصغر سعیدی (1394). «تاریخ شفاهی زنان: تجربه زیسته همسران شهدای جنگ». دوفصلنامه تاریخ شفاهی، شماره 2: 47-24.
بیات ریزی، زهره و رضا تسلیمی طهرانی (1396). «مروری انتقادی بر اندیشه‌های اجتماعی در باب مرگ با توجه به وضعیت خاص ایران». مجله مطالعات اجتماعی ایران، شماره 3 و 4 : 56-36.
پاکزاد، عبدالعلی (1389). «مهارت تحملِ فقدان (مرگ) عزیزان در قرآن». ماهنامه معرفت، شماره 152: 114ـ91.
حریری، نجلا (1385). اصول و روش‌های پژوهش کیفی. تهران: نشر دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.
حسن‌نیا، صادق، کیومرث فرحبخش، حسین سلیمی و شبنم وازپور (1392). «پیامدهای روان‌شناختی سوانح رانندگی منجر به مرگ در خانوادۀ قربانیان». فصلنامه مطالعات پژوهشی راهور، شماره 8: 85-59.
رودباری،‌ هانیه و حسن حکمت‌نیا (1395). «برنامه‌ریزی آمایش سرزمین در راستای تحلیل میزان بحران‌های حمل‌ونقل با تأکید بر تصادفات رانندگی و راهکارهای آن (مطالعه موردی: شهر یزد)». پنجمین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم جغرافیا و برنامه‌ریزی، معماری و شهرسازی.
زارع، مریم (1389-1390). بررسی نگرش نسبت به مرگ (مطالعۀ موردی منطقۀ یک و بیست‌و‌دو تهران)، پایان‌نامه کارشناسی‌‌ارشد رشتۀ جامعه‌شناسی، دانشگاه پیام نور.
زارع، حسین و اشرف مهمان‌نوازان (1394). «تأثیر آموزش دلگرم‌سازی بر ارتقای خودکارآمدی عمومی و تاب‌آوری زنان سرپرست خانوار». فصلنامه مطالعات زن و خانواده، شماره 1: 57-37.
زمانی‌ مقدم، مسعود (1396). «تاریخ اجتماعی فرهنگی مرگ: آرای فیلیپ آریس». فصلنامه تخصصی مطالعات اجتماعی دین، شماره 6: 47ـ33.
سراج‌زاده، سید حسین، مقصود فراستخواه و مسعود زمانی مقدم (1394). «نگرش لاهوتی و ناسوتی نسبت به مرگ: مطالعه‌ مرگ‌اندیشی در نمونه‌ای از دانشجویان با روش نظریه‌ زمینه‌ای». فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، شماره 40: 176-152.
ﺳﻬﺮﺍﺑﯽ، ﻓﺮﺍﻣﺮﺯ ‌و ‌ﻧﯿﮑﻮﻻﺱ ﺗﺎﺭﯾر (1387). «بررسی ‌اختلال تنیدگی‌ پس‌ضربه‌ای (PTSD) در کودکان و نوجوانانی که والدین خود را از دست داده‌اند». فصلنامه مجله روانشناسی، شماره 9: 97-72.
صادقی‌ گیوی، مریم و منصوره قنبرآبادی (1391). «نقش ارتباطات انسانی در شکل‌گیری تراژدی ایرج». فصلنامه مطالعات فرهنگ‌‌‌ـ‌ارتباطات، شماره 19: 209-191.
فاضلی، نعمت‌الله (1397). «صورت‌بندی مسئله احساسات در ایران معاصر نظریه‌ای دربارۀ پویایی الگوهای عاطفی در ایران». فصلنامه مطالعات فرهنگ-ارتباطات، شماره 43: 36-1.
فتحی، الهام، محسن ابراهیم‌پور، منصور شریفی و شهلا کاظمی‌پور (1398). «مرگ ناشی از سوانح و حوادث در ایران و نقش اثرگذار آن بر آیندۀ جمعیت». دوفصلنامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، شماره 27: 216ـ185.
فراستخواه، مقصود (1395). روش تحقیق کیفی در علوم اجتماعی با تأکید بر «نظریه‌ برپایه» (گراندد تئوریGTM). تهران: نشر آگاه.
گروسی، سعیده، روح‌الله خواجه و بهشید گروسی (1393). «درک افراد سوگوار از پدیدۀ مرگ». فصلنامه اخلاق زیستی، شماره 14: 191ـ167.
محدثی، حمیده، آرام فیضی، گیتی ازگلی، کوروش ساکی و مرضیه ساعی قره‌ناز (1395). «تبیین تجارب زیستی مادران از سازگاری با مرگ پری‌ناتال: یک مطالعه کیفی». ماهنامه مجلۀ زنان، مامایی و نازایی ایران، شماره 20: 29-19.
مزینانی‌شریعتی، سارا و رضا تسلیمی‌ طهرانی (1395). «نسبت مرگ و دین در نمایشنامه‌های فرهنگی مرگ و مُردن در بین نمونه‌ای از ساکنین شهر تهران». فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، شماره 3: 117-91.
مصلح، علی‌اصغر و پارسا خانقاه (1391-1392). مفهوم واسازی در دریدا و خاستگاه‌های آن با تأکید بر خوانش او از افلاطون و هگل. رساله دکتری رشتۀ فلسفه، دانشگاه علامه طباطبائی.
نصرتی، فاطمه و باقر غباری ‌بناب (1392). «چگونگی تحمل‌افزایی (صبر) کودکان در مواجهه با مرگ یکی از اعضای خانواده». فصلنامه اخلاق، شماره 34: 210-170.
نعمتی‌پور، زهرا و محمود گلزاری (1394). «بررسی اثربخشی مشاوره و درمان سوگ با رویکرد دینی به شیوه‌ گروهی بر ارتقای سطح کیفیت زندگی مادران داغدیده فرزند». فصلنامه پژوهش‌های روانشناسی بالینی و مشاوره، شماره 1: 69-52.
نعمتی‌پور، زهرا، محمود گلزاری و فریبرز باقری (1391). «بررسی اثربخشی آموزش صبر به شیوۀ گروهی بر کاهش علائم افسردگی و فشار روانی حاصل از داغدیدگی در مادرانی که فرزند خود را از دست داده‌اند». فصلنامه مطالعات روانشناسی بالینی، شماره 7: 60-31.
والش، فروما (1390). تقویت تاب‌آوری خانواده: گذر از سختی‌های زندگی. ترجمه محسن دهقانی و همکاران. تهران: نشر دانژه.
یوسفی، علی و ملیحه تابعی (1390). «پدیدارشناسی تجربی معنای مرگ؛ بررسی موردی زنان شهر مشهد». فصلنامه راهبرد فرهنگ، شماره 15-14: 51-39.
Boyraz, G., Horne, S. G., & Waits, J. B. (2015). ‘Accepting death as part of life: meaning in life as a means for dealing with loss among bereaved individuals’. Death studies, 39(1), 1-11. doi: https://doi.org/10.1080/07481187.2013.878767
Dahdah, D. F., Rego, F., Joaquim, R. H. V. T., Bombarda, T. B., & Nunes, R. (2019). ‘Daily life and maternal mourning: A pilot study’. Death studies, 1-9. doi: https://doi.org/10.1080/07481187.2018.1458762
Gillies, J., & Neimeyer, R. A. (2006). ‘Loss, grief, and the search for significance: Toward a model of meaning reconstruction in bereavement’. Journal of Constructivist Psychology, 19(1), 31-65. doi: 10.1080/10720530500311182
Holland, J. M., Currier, J. M., & Neimeyer, R. A. (2006). ‘Meaning reconstruction in the first two years of bereavement: The role of sense-making and benefit-finding’. Omega-Journal of Death and Dying, 53(3), 175-191.‏ doi: https://doi.org/10.2190/FKM2-YJTY-F9VV-9XWY
Lotfi, M.H., Amirian, M.j., Dehghani, A., Fallahzadeh, H., & Emami, O. (2016). ‘One Decade Of Unnatural Deaths in Yazd Province:2003- 2013’ .Journal of Community Health Research, 5(1): 20-28.
Neimeyer, R. A., Prigerson, H. G., & Davies, B. (2002). ‘Mourning and meaning’. American Behavioral scientist, 46 (2), 235-251. doi: https://doi.org/10.1177/000276402236676
O'Connor, K., & Barrera, M. (2014). ‘Changes in parental self-identity following the death of a child to cancer’. Death studies, 38(6), 404-411. doi: https://doi.org/10.1080/07481187.2013.801376
Pan, X., Liu, J., Li, L. W., & Kwok, J. (2016). ‘Posttraumatic growth in aging individuals who have lost their only child in China’. Death studies, 40(7), 395-404. doi: https://doi.org/10.1080/07481187.2016.1169234
Pritchard, M., Srivastava, D. K., Okuma, J. O., Powell, B., Burghen, E., West, N. K., & Furman, W. L. (2009). ‘Bereaved parents' perceptions about when their child's cancer-related death would occur’. Journal of pain and symptom management, 38(4), 561-567.‏ doi: https://doi.org/10.1016/j.jpainsymman.2009.01.005