توصیف کیفی اختلال معنایی در تبلیغ دین (نگرشی آسیب‌‌‌‌شناسانه از منظر روحانیون مبلّغ نخبه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه اصفهان

2 استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه اصفهان (نویسندۀ مسئول)

3 استاد گروه علوم اجتماعی دانشگاه اصفهان

چکیده

تبلیغ دین فراگرد ارتباط بین مردم و روحانیت با هدف ترویج آموزه‌های دینی است و انواع اختلال ارتباطی مانعی مؤثر در این زمینه خواهند بود و شناسایی آن‌ها از منظر جامعه‌‌‌شناسی ارتباطات می‌تواند نسخۀ مناسبی را برای ارتقای کیفی تبلیغ دین ارائه دهد. چارچوب مفهومی این پژوهش بر اساس مدل «منبع‌ معنی» بنا نهاده شده که به روند فراگرد ارتباط و اختلالات آن می‌پردازد و پژوهشگران، با بهره‌گیری از روش توصیف کیفی ساندلوسکی و مصاحبه‌های عمیق با طلاب نخبۀ تبلیغی، اختلال معنایی در تبلیغ دین را توصیف کرده‌اند. میدان تحقیق تمامی روحانیون مبلّغی هستند که هر ساله در دفتر تبلیغات اسلامی، تلاش‌های تبلیغی آن‌ها ارزیابی می‌شود. نمونه‌‌گزینی نیز 21 نفر از نخبگان تبلیغی هستند که در دو همایش «برترین‌های تبلیغ» تقدیر شدند. براساس بازنمایی داده‌ها، مشارکت‌کنندگان، مفاهیم مهجورشدۀ آیات و روایات، تفسیر به‌رأی و غلط‌خوانی، ذیل مقولۀ «قرآن‌گریزی» و همچنین مفاهیم منبری‌های خواب‌پرداز، خرافه‌زایی، درویش‌گرایی و کرامت‌سازی، ذیل مقولۀ «خواب‌زدگی ‌و‌ خرافه‌گرایی» توصیف شده‌اند. همچنین مشارکت‌کنندگان مفاهیم کلیشه‌های محتوایی، تعمیمی و زمانی را ذیل مقولۀ «کلیشه‌های تبلیغی»؛ و مفاهیم جامعه‌گریزی، کارکرد‌گریزی و منظومه‌گریزی را ذیل مقولۀ «دین فردی» توصیف کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Qualitative Description of Semantic Disorder in Islamic Preaching (Pathological View from the Perspective of Elite Preachers)

نویسندگان [English]

  • seyed hamed hoseinian 1
  • masoud kianpour 2
  • ali rabbani-khorasgani 3
1 Ph.D. Candidate, Department of Sociology, University of Isfahan, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Sociology, University of Isfahan, Iran (Corresponding Author).
3 Professor, Department of Sociology, University of Isfahan, Iran.
چکیده [English]

The propaganda of the religion is a process of communication between people and the clergy with the aim of promoting religious teachings; and various types of communication disorders will be an effective obstacle in this regard. Identifying them from the sociological perspective of communication can provide an appropriate version to improve the quality of religious preaching. The conceptual framework of this research is based on the “meaning source” model, which deals with the communication process and its disorders. Having employed the method of Sandelowski qualitative description and conducted deep interview with the elite Islamic preachers, the researchers described the disorders in Islamic preaching. The field of research was all the clerics whose clerical effort was evaluated in the Islamic Propagation Office every year. The sample selection included 21 elite preachers who had honored in two conferences of “Preaching Excellence”. Based on the representation of the data, the abandoned concepts of verses and narrations, the subjective interpretation and misreading were categorized as “Avoiding the Koran” as well as the concepts of dreamer preachers, superstition generation, dervishism and miraculous dignity creation categorized as “dreaming and superstition”. The participants also described the concepts of content, general and temporal stereotypes under the category of “preaching stereotypes”; and the concepts of society-avoidance, function-avoidance, and system-avoidance under the category of “individual religion.”.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qualitative description
  • Clerics
  • Islamic preaching
  • Elite preachers
  • Smantic disorder
  • Communication process

مراجع

منابع و مأخذ
آریان‌پور کاشانی، عباس (1363). فرهنگ لغت انگلیسی به فارسی. تهران: امیرکبیر.
آریان‌پور، منوچهر و بهرام دلگشایی (1377). فرهنگ پیشرو آریان‌پور. تهران: جهان رایانه.
اثباتی، بهروز (1381). ویژگی‌های مبلّغ در فرایند تبلیغ. تهران: نمایندگی ولی‌فقیه در سپاه.
ام. برکو، ری و آندرو دی ولوین و دارلین آر. ولوین (1380). مدیریت ارتباطات. ترجمۀ سید محمد اعرابی و داود ایزدی. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
بلیک، رید و هارولد سن ادوین (1378). طبقه‌بندی مفاهیم در ارتباطات. ترجمۀ مسعود اوحدی. تهران: سروش.
بیرو، آلن (1370). فرهنگ علوم اجتماعی. ترجمۀ باقر ساروخانی. تهران: کیهان.
چراغی، مهدی (1373). تجارب و نکات تبلیغی. قم: دفتر نشر برگزیده قم.
خانی، لطفعلی، محمود علمی، مظفر غفاری و رضا اسماعیلی (1392). «بررسی رابطه محرومیت اجتماعی با گرایش به خرافات». مجله مطالعات جامعه‌‌‌شناسی، شماره 21: 19ـ7.
دانسی، مارسل (1387). نشانه‌شناسی رسانه‌ها. ترجمۀ گودرز میرانی و بهزاد دوران. تهران: چاپار، آنیسه‌نما.
ربانی خوراسگانی، علی (۱۳۹۴). درآمدی بر جامعه‌شناسی دین در ایران. اصفهان: دفتر تبلیغات اسلامی.
رفیع‌پور، فرامرز (1393). دریغ است که ایران ویران شود. تهران: انتشارات شرکت سهامی انتشار.
ساروخانی، باقر (1391). جامعه‌‌‌شناسی ارتباطات، اصول و مبانی. تهران: اطلاعات چاپ بیست‌ و هفتم.
سوسمان، لایل و سام دیپ (1376). تجربه ارتباطات در روابط انسانی. ترجمۀ حبیب‌الله دعائی. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
صادقی اردستانی، احمد (1374). روش‌های تبلیغ و سخنرانی. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
صفایی، صفی‌اله و موسی طیبی‌نیا و نصراله عرفانی (1389). «بررسی عوامل جامعه­شناسی مرتبط با خرافات». فصلنامه مطالعات امنیت اجتماعی، شماره 21: 182ـ155.
 
عابدینی، یاسمین (1384). «مروری بر مبانی فلسفی، ویژگی‌ها و روش‌های پژوهش کیفی». مجله روان‌‌‌شناسی و علوم تربیتی، شماره 71: 186ـ159.
فلسفی، محمدتقی (1368). سخن و سخنوری. تهران: انتشارات الحدیث.
فیسک، جان (1386). درآمدی بر مطالعات ارتباطی. ترجمۀ مهدی غبرایی. تهران: دفتر مطالعات و توسعه رسانه‌ها.
قدردان قراملکی، محمدحسن (1382). «کارکرد دین در انسان و جامعه». فصلنامه قبسات، شماره 28: 188ـ161.
قرائتی، محسن (1372). قرآن و تبلیغ. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
کومار، کریشن (1374). روش‌های پژوهش در کتابداری و اطلاع‌رسانی. ترجمۀ فاطمه رهادوست با همکاری فریبرز خسروی. تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
گیل، دیوید و آدامز بریجت (1384). الفبای ارتباطات. ترجمۀ رامین کریمیان و دیگران. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
مارشال، کاترین و گرچن ب. راس من (1377). روش تحقیق کیفی. ترجمۀ علی پارسائیان و محمد اعرابی. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
ماندگاری، محمدمهدی و مسعود سلمه‌ای (1397). روش‌های چینش پرورش محتوا. از مجموعه روش‌شناسی سخنرانی دینی. قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
محسنیان راد، مهدی (1382). ارتباط‌‌‌شناسی، ارتباطات انسانی (میان‌فردی، گروهی و جمعی). تهران: سروش.
محسنیان راد، مهدی (1394). «بازسازی مدل ارتباطی "منبع معنی"». فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 69: 47ـ1.
محمدپور، احمد (1392). روش تحقیق کیفی (ضدروش 2). تهران: انتشارات جامعه‌‌‌شناسان.
محمدپور، احمد و مهدی رضایی (1386). «درک معنایی پیامدهای ورود نوسازی به منطقه اورامان کردستان ایران به شیوه پژوهش زمینه‌ای». مجله جامعه‌‌‌شناسی ایران، شماره 1 و 2: 33ـ3.
مطهری‌خواه، ذبیح (1394). «کارکرد فردی و اجتماعی دین از دیدگاه ابن‌سینا». فصلنامه فلسفه دین، شماره 4: 795-830.
ناجی، محمدرضا (1370). شرایط موفقیت در تبلیغ. تهران: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی.
 
 
Clarke, J. (1976). The Skinheads and the Magical Recovery of Community In Stuart Hall and Tony Jefferson (Eds.) Resistance through Rituals.
Neergaard, M. A., Olesen, F., Andersen, R. S., & Sondergaard, J. (2009). Qualitative description–the poor cousin of health research?. BMC medical research methodology, 9(1), 1-5.
Sandelowski, M. (2000). Whatever happened to qualitative description?. Research in nursing & health, 23(4), 334-340.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار