واکاوی اثرهای مناسک دینی در زیست خانوادگی؛ مورد مطالعه آیین پیاده‌روی زیارت اربعین حسینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فرهنگ و ارتباطات، دانشگاه امام صادق (ع) (نویسندۀ مسئول)

2 استادیار دانشکدۀ معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات، دانشگاه امام صادق (ع)

3 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه امام صادق (ع)

چکیده

 زیارت یکی از کهن‌ترین مناسک دینی و آیین‌های مذهبی محسوب می‌‌شود که ارتباط نزدیکی با خانواده دارد. خانواده از مهم‌ترین نهادهای اجتماعی در هر جامعه محسوب می‌شود. اجتماعی‌شدن در فرهنگ اسلامی همراه با الگوسازی و الگوبرداری از اجتماع کوچک و گرم و پرمحبت خانواده صورت می‌گیرد. خانواده امروزه در یک دگردیسی تاریخی در حال از دست دادن کارکردهای اجتماعی خود است و واقعیت بیانگر این است که در رویارویی با مشکلات و خطرها، چندان که باید و شاید، توانمند نیست. به نظر می‌‌رسد از میان عوامل کمک‌کننده به حفظ بنیان و کارکرد خانواده، در مقابل امواجی که کانون این نهاد انسان‌ساز را مورد تهاجم قرار داده است، استمدادجستن از الگوهای زیست دین‌مدارانه یکی از مؤثرترین گزینه‌ها باشد. یکی از الگوهای زیست خانوادگی مؤمنانه در جریان زیارت شکل می‌‌گیرد که خصوصاً در چند سال اخیر در ایام اربعین حسینی با حضور خانوادگی زائران و میزبانان در پیاده‌روی زیارت اربعین بهتر خود را نشان داده است. نوشتار پیشِ رو، با استفاده از روش کیفی «پدیدارشناسی»، به دنبال پاسخ به این پرسش است که «مناسک دینی و آیین‌های مذهبی، همچون آیین پیاده‌روی زیارت اربعین حسینی، چه اثراتی در زیست خانوادگی دین‌داران می‌‌تواند بر جای بگذارد؟». یافته‌های این پژوهش به تأثیرات پنج‌گانۀ 1. عقلانیت تمدن‌ساز؛ 2. ظرفیت کارآمدی قابل‌توجه در عرصه‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی؛ 3. ایجاد پویایی و حیات مبتنی بر محبت؛ 4. تثبیت و تقویت هویت الهی؛ و 5. هماهنگی عناصر مختلف خانواده رسیده است و به تبیین و تشریح آن‌ها می‌‌پردازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the effects of religious rites on family life; Case Study: Arbaeen Hosseini pilgrimage ritual

نویسندگان [English]

  • hadi ghiasi 1
  • Mohammadreza Borzooei 2
  • Omid Nasiri 3
1 PhD Student in Culture and Communication, Imam Sadegh (AS) University (Corresponding Author).
2 Assistant Professor, Faculty of Islamic Education, Culture and Communication, Imam Sadegh (AS) University.
3 PhD student in Quran and Hadith, Imam Sadegh (AS) University
چکیده [English]

Pilgrimage is one of the oldest religious rites and rituals that is closely related to the family. Socialization in Islamic culture is accompanied by modeling and modeling of a small, warm and loving family community. Today, in a historic transformation, the family is losing its social function, and the reality is that it is not as capable and perhaps capable of coping with problems and dangers. One of the most effective options seems to be among the factors that help maintain the foundation and function of the family in the face of the waves that have invaded the center of this humane institution. One of the models of faithful family life is formed during the pilgrimage, which has shown itself better in the last few years, especially during the Arbaeen Hosseini days, with the family presence of the pilgrims and the hosts on the Arbaeen pilgrimage. Using the qualitative method of "phenomenology", the present article seeks to answer the question: "What effects can religious rituals and religious rites such as the Arbaeen Hosseini pilgrimage ritual have on the family life of religious people?" The findings of this study eventually lead to five effects: 1. The rationality of civilization, 2- The capacity for significant efficiency in the economic, political, social and cultural spheres, 3- The creation of dynamism and a life based on love, 4- Stabilization and strengthening Divine identity and 5- Coordination of different elements of the family; reaches and explains them.
.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Family institution
  • pilgrimage functions
  • religious rites
  • Arbaeen walk

منابع و مأخذ

 
ابن شهر آشوب مازندرانى (1379 ق). مناقب آل أبی طالب (ع)، ج 3. قم: مؤسسۀ انتشارات علامه.
ابن قولویه، جعفر بن محمد (367 ق). کامل الزیارات. نجف: دارالمرتضویه.
اخوان کاظمی، بهرام (1388). «نظریه‎‌های همگرایی و آموزه مهدویت»، فصلنامه مشرق، شماره 6: 76-46.
بابایی، حبیب‌الله (1396). «درآمدی بر شاخص‌های تمدنی در اربعین». مجموعه مقالات دومین همایش بین‌المللی لقاءالحسین، جلد 4. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
بستان، حسین (1388). «کارکردهای خانواده از منظر اسلام و فمینیسم». فصلنامه حوزه و دانشگاه، شماره 35: 33ـ5.
بلالی، اسماعیل (1384). «رابطه مذهب و خانواده در غرب»، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، شماره 27: 268ـ257.
پورمند، حسنعلی و حسن فلاح (1392). «پدیدارشناسی مکان (بازخوانی هویت مکانی بافت تاریخ)». فصلنامه اطلاع‌رسانی و کتابداری، کتاب هنر، شماره 181: 21ـ16.
حمیدی‌زاده، علی و هادی ظفری و سلمان بابایی گواری (1398). «سرمایه اجتماعی از منظر قرآن، مؤلفه‌ها، عوامل، راهبردها». فصلنامه مدیریت سرمایه اجتماعی، شماره 2: 168ـ149.
ذکائی، محمدسعید (1390). «مطالعات فرهنگی و مطالعات حافظه». فصلنامه مطالعات اجتماعی ایران، شماره 3: 96ـ72.
ریتزر، جورج (1382). نظریه جامعه‌شناسی در دوران معاصر. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: علمی و فرهنگی.
زارعان، منصوره (1392). «موفقیت خانواده و تأثیر خانواده جهت‌یاب در آن». مطالعات راهبردی زنان، شماره 59: 228ـ191.
زیمل، گئورک (1384). «جامعه‌شناسی خانواده». ترجمه فرهاد گوشبر و حشمت السادات معینی‌فر. فصلنامه پژوهش زنان، شماره 3: 208ـ195.
ساسانی، لیدا و سید علی ناجی و حیدرعلی عابدی (1392). «توسل، نیازی تجربه‌شده در بیماران مبتلا به ایدز (یک مطالعه پدیدارشناسی)». فصلنامه طب و تزکیه، شماره 1: 40ـ33.
سجادی جزی، سید مجتبی (1394). «جنبه‌های مختلف اقتصادی موقوفات و چگونگی ارتقای آن‌ها». فصلنامه وقف میراث جاویدان، شماره 90: 62-41.
بن طاوس، سید على بن موسى (1367). إقبال‏الأعمال. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
شراهی، اسماعیل و محمدمهدی ذوالفقار­زاده (1398). «واکاوی ادراک زائران از رفتار خادمان در اربعین: روایتی مردم‌شناختی از پدیده عظیم پیاده‌روی اربعین». فصلنامه دین و ارتباطات، شماره 55: 148ـ115.
طاهرزاده، اصغر (1387). زن آن‌گونه که باید باشد. اصفهان: انتشارات لب المیزان.
فاضل‌نیا، غریب (1393). «سنجش و مقایسه تطبیقی شاخص‌های کیفیت زندگی در خانواده‌های گسترده و هسته‌ای؛ مطالعه موردی: مناطق روستایی بخش پشتاب زابل». پژوهش‌های روستایی، شماره 4: 874ـ849.
فراستخواه، مقصود (1397). روش تحقیق کیفی در علوم اجتماعی با تأکید بر نظریه بر پایه (گراندد تئوری). تهران: نشر آگاه.
کشاورز حداد، غلامرضا و پویان خشابی (1391). «تخمین عوامل تعیین اصابت و ساعات اضافه‌کاری در نیروی کار شهری ایران». فصلنامه تحقیقات اقتصادی ایران، شماره 98: 207ـ171.
مجموعه مقالات اربعین حسینی (1394). قم: انتشارات بین‌المللی المصطفی.
مجموعه مقالات دومین همایش بین‌المللی لقاءالحسین (1396). جلد 4. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
مجموعه مقالات و یادداشت‌های دومین همایش بینالمللی لقاءالحسین (1395). قم: انتشارات کتاب جمکران.
محمدی، جمال و صادق صالحی و زینب نیکوفال (1396). «پدیدارشناسی تجربۀ گردشگران اماکن مذهبی (مورد مطالعه: اماکن زیارتی شهرستان هرسین)». برنامهریزی و توسعه گردشگری، شماره 20: 55ـ34.
محمدی سیرت، حسین (1395). «ارﺑﻌﯿﻦ ﻣﻨﺴﮏ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﻗﻮاره‌ای ﺗﻤﺪﻧﯽ: ﻇﺮﻓﯿﺖﻫﺎ و زﯾﺮﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎی ﺗﻤﺪﻧﯽ». مسجد و مهدویت، شماره 2: 26ـ5.
مینتز، استیوان و کلوگ سوزان (1386). «جایگاه خانواده در غرب». ترجمه مرتضی مداحی. ماهنامه معرفت، شماره 116: 75-67.
یوسفی، علی و غلامرضا صدیق اورعی و علیرضا کهنسال و فهیمه مکری‌زاده (1391). «پدیدارشناسی تجربی زیارت امام رضا (ع)». فصلنامه مطالعات اجتماعی ایران، شماره‌های 3 و 4: 198-180.