نقش عناصر نمادین در ساخت آینده تأملی آینده‌پژوهانه بر نقش رسانه در بازآفرینی اساطیر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه مهندسی صنایع و آینده پژوهی، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه اصفهان (نویسنده مسئول)

2 استادیار گروه آموزش زبان فارسی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)

چکیده

یکی از بارزترین وجوه آینده‌پژوهی به‌مثابه یک فناوری اجتماعی، تصویرپردازی از آینده مطلوب و طراحی اقداماتی برای تحقق این آینده است. شکل بخشیدن به واقعیت اجتماعی آینده در فضای بین‌الاذهانی جمعی نیاز به رویکردها و ابزارهایی دارد که عمدتاً از جنس عناصر فرهنگی هستند و ریشه در تاریخ و عناصر نمادین مشترک و ارزش­های یک اجتماع دارند. یکی از مهم‌ترین این عناصر، اسطوره است. در این مقاله ابتدا در چارچوب سنت پژوهش کیفی با تکیه‌بر روش تأملی و نظرورزی به تشریح نقش اسطوره در ساخت تصاویر ذهنی آینده پرداخته شده است و سپس دو مجموعه­ تلویزیونی «آب پریا» و «محله گل‌وبلبل» با استفاده از روش نقد اسطوره­ای، تحلیل شده­اند تا ظرفیت‌های رسانه برای بازآفرینی اسطوره­ها به دقت بررسی شود. نتایج این پژوهش نشان می­دهد که رسانه­های جمعی به‌مثابه یکی از آبشخورهای فرهنگی، ظرفیت بالایی برای استفاده از اسطوره­ها به‌منظور تصویرپردازی از آینده مطلوب جمعی دارند؛ اما نکته­ مهم، فهم کهن‌الگوها و تلاش برای بازآفرینی مداوم اسطوره­ها در قالب داستان­هایی است که نسل­های امروز و فردا، بتوانند با آن‌ها ارتباط برقرار کنند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Role of Symbolic Elements in Building the Future A Futuristic Perspective on the Role of the Media in Recreating Myths

نویسندگان [English]

  • Mohsen Taheri Demneh 1
  • Abolghasem Ghiassi Zarch 2
1 Assistant Professor, Department of Industrial Engineering and Futures Studies, Faculty of Engineering, university of Isfahan, (Corresponding Author)
2 Assistant Professor, Department of Persian Language, Imam Khomeini International University.
چکیده [English]

One of the most prominent aspects of future studies as a social technology is to visualize the desired future and design actions to realize that future. In order to shape the future social reality of intergroup spaces, we need approaches and tools that are mainly of the cultural element. They are rooted in the common symbolic history and values of a community. One of the most important of these elements is myth. In this article, first, using tradition of qualitative research by relying on the method of reflection and observation, the role of myth in constructing future mental images has been explained. Then, the two series of TV “Aab Pariya” (Water Fairy) and “Mahalleh ye Gol o Bolbol” (Flower and Nightingale Neighborhood) are analyzed using the mythical critique method to examine the media's capacity for recreating myths. The results of this study show that the mass media, as one of the cultural bottlenecks, have a high capacity to use myths to visualize the collective good future. But the important thing is to understand the archetypes. It is also an attempt to continually recreate the myths in the story; Stories that today's and tomorrow's generations can communicate with them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Futures studies
  • Desirable future
  • Myth
  • Media
  • Archetype
آذرگون، نسرین (1394). «نقش رسانه ها در توسعه فرهنگی». کنفرانس بین المللی مدیریت، فرهنگ و توسعه اقتصادی. مشهد: موسسه تحقیقاتی رایمند پژوه.
https://www.civilica.com/Paper-MCED01-MCED01_549.html
آرمسترانگ، کارن (۱۳۹۰). تاریخ مختصر اسطوره، ترجمۀ­ عباس مخبر، چاپ اول، تهران: نشر مرکز.
الیاده، میرچا (۱۳۹۲). چشم‌اندازهای اسطوره، ترجمۀ­ جلال ستاری، چاپ سوم، تهران: انتشارات توس.
امینیان، بهادر و سارا مشهدی (1391). «نقش اسطوره‌ها در هویت ملی و ملت‌سازی: مورد ایران»، نشریه ادبیات پایداری، شماره 6: 46 ـ 27.
آموزگار، ژاله (1386). زبان، فرهنگ و اسطوره (مجموعه مقالات)، چاپ اول، تهران: انتشارات معین.
انصاری، محمدباقر (1383). گزارش لحظه‌به‌لحظه از ولادت علی (ع) در کعبه، قم: دلیل ما.
بارت، رولان (1380). «اسطوره در زمانه حاضر»، ترجمۀ یوسف اباذری، فصلنامه ارغنون، شماره: 18: 135-85.
حجازی، علیرضا (۱۳۸۸). گیل گمش؛ اسطوره‌ای که الهام‌بخش آینده شد، شبکه اینترنتی آفتاب (www.aftabir.com)، تاریخ مشاهده: ۱۹/۸/۱۳۹۳.
دیلم صالحی، بهروز (۱۳۸۵). «اسطوره و حماسه، دو بنیاد هویت ایرانی»، فصلنامه مطالعات ملی، شماره 3: 25-3.
رضایی، مهدی (۱۳۸۴). آفرینش و مرگ در اساطیر، چاپ دوم، تهران: انتشارات اساطیر.
ستاری، جلال (۱۳۸۷). اسطوره و رمز، چاپ سوم، تهران: انتشارات سروش.
سردار، ضیاءالدین (1396). آینده: تمام آنچه اهمیت دارد، ترجمۀ­ محسن طاهری دمنه، تهران: انتشارات آینده‌پژوه.
شکرایی، محمد (۱۳۹۲). «تقدیر قهرمان شدن با تولد نمادین در اسطوره و افسانه»، ادب پژوهی، شماره ۲۶: 117 ـ 95.
صانع‌پور، مریم (۱۳۸۹). «انسان‌گرایی مدرنیته و مبانی اسطوره­ای آن، غرب‌شناسی بنیادی»، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شماره 1: 116 ـ 87.
طاهری دمنه، محسن؛ علی‌اصغر پورعزت و محمدمهدی ذوالفقارزاده (۱۳۹۴). «تأملی در مفهوم تصاویر آینده به‌مثابه ساخت هویت اجتماعی در بین جوانان»، فصلنامه مطالعات ملی، شماره ۴۷، 76 ـ 61.
غیاثی زارچ، ابوالقاسم (1397). «بررسی ساختار اسطوره‌ای الهه بندگذار و بَند گُسَل (مطالعه سه روایت با ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی متفاوت)»، پژوهش‌های ادبیات تطبیقی، شماره 4: 81-60.
فتوتیان اردبیلی، پویان (1398). «نقش زیبایی شناسی نمادین در شکل گیری عناصر شهری». ششمین کنفرانس ملی پژوهشهای کاربردی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری. تهران: دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی،
 https://www.civilica.com/Paper-CEUCONF06-CEUCONF06_0322.html
فرضی، حمیدرضا (۱۳۹۱). «نقد کهن‌الگویی شعر «قصه شهر سنگستان» مهدی اخوان ثالث»، ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی (زبان و ادبیات فارسی)، شماره ۲۸: 211-179.
فکوهی، ناصر (۱۳۷۹). «تحلیلی ساختنی از یک اسطوره سیاسی/ اسطوره «وای» در فرهنگ ایرانی و همتایان غیر ایرانی آن»، مطالعات جامعه‌شناختی، شماره ۱۶: 166-137.
قائمی، فرزاد (۱۳۸۹). «پیشینه و بنیادهای نظری رویکرد نقد اسطوره­ای و زمینه و شیوه کاربرد آن در خوانش متون ادبی»، فصلنامه علمی پژوهی نقد ادبی، شماره ۱۱ و ۱۲: 56 ـ 33.
قربان‌زاده سوار، قربانعلی؛ مهدی رحمتی و هاشم ناطقی (1395). «رسانه و هویت ملی (تأثیر رسانه بر شاخص­های هویت ملی)»، رسانه و فرهنگ، پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شماره 1: 135-113.
کاسیرر، ارنست (1362). افسانه دولت، ترجمۀ­ نجف دریا بندری، تهران: انتشارات خوارزمی.
کلهر محمدی، نگار و سیدعلی رحمان‌زاده (1396). «بررسی رابطه رسانه مورداستفاده با میزان گرایش به ارزش‌های دموکراسی»، مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، شماره 4: 38 ـ 21.
کمبل، جوزف (۱۳۹۳). قدرت اسطوره، ترجمه­ عباس مخبر، چاپ نهم، تهران: نشر مرکز.
گلشنی، علیرضا، جدیدی، علی، اسکندری، صالح (1391). «نقش رسانه در توسعه سیاسی و اجتماعی با تأکید بر جامعه معناگرای ایران». فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام. ۲ (۱) :۵-۲۸.
محبی، فاطمه، و حیدر جهانبخش (1395). «بازشناسی نقش عناصر نمادین هنر اسلامی در تبیین رابطه عرفان و معماری معاصر». دومین کنفرانس شهرسازی، مدیریت و توسعه شهری. شیراز: موسسه عالی علوم و فناوری خوارزمی،
 https://www.civilica.com/Paper-UCONFKH02-UCONFKH02_039.html
مرتضایی فریزهندی، کبری؛ افسانه ادریسی (1393). «هویت‌یابی ملی در فضای رسان‌های»، فصلنامه مطالعات ملی، شماره 2: 94 ـ 75.
موسوی گیلانی، سیدرضی و مریم مولوی (1389). «اعتقاد به منجی، بر اساس ضمیر ناخودآگاه جمعی یونگ؛ با بررسی اسطوره کهن سیمرغ و تبیین اسطوره مدرن بشقاب‌پرنده»، فصلنامه علمی پژوهشی مشرق موعود، شماره 17: 171 ـ 143.
مهرمحمدی، محمود (1392). جستارهای نظرورزانه در تعلیم و تربیت، تهران: دانشگاه تربیت مدرس، مرکز نشر آثار علمی.
میلز، دانلد اچ (۱۳۹۳). الگوهای آشوب در اسطوره­های باستانی، ترجمۀ آرتمیس رضاپور و افشین رضاپور، تهران: انتشارات ققنوس.
نزاکتی، فرزانه و جلال درخشه (1390). «رمزگشایی اسطوره در نظام‌های نشانه‌ای»؛ فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات فرهنگ ارتباطات، شماره 13: 202 ـ 185.
یاحقی، محمدجعفر (1386). فرهنگ اساطیر و داستان واره‌ها در ادبیات فارسی،تهران: فرهنگ معاصر.
Aligical, paul dragos (2011), A critical realist image of the future Wendell Bell’s contribution to the foundations of futures studies, Futures, 43, PP.610 – 617.
Boulding, Kenneth, E (1965), The image: Knowledge in life and society, University of Michigan Press, Ann Arbor.
Dator, Jim (2002), Introduction: The future lies behind—Thirty years of teaching futures studies, in: J. Dator(Ed.), Advancing Futures, Praeger, Westport CT, PP. 1–30.
Eliade, Mircea, (1963), Aspects du myth, Paris : Gallimard.
Kaboli, Seyedeh Akhgar; Tapio, Petri (2017), How late-modern nomads imagine tomorrow? A Causal Layered Analysis practice to explore the images of the future of young adults, Futures, 96, PP. 32-43.
Grimal, Pierre, (1994), Dictionnaire de la mythologie grecque et romaine, Paris: PUF.
Mau, James (1967), Social change and images of the future, Schenkman, Cambridge, MA.
Ono, Ryota (2003), learning from young people’s image of the future: a case study in Taiwan and use, Futures, 35, PP.737- 758.
Polak, Fred (1973), The image of the future, Elsevier, Amsterdam.
Pourezzat, Ali Asghar; Mollaee, Abdolazim; Firouzabadi, Morteza (2008); "Building the future: Undertaking proactive strategy for national outlook", Futures, Vol. 40, PP. 887-893.
Rubin, Anita (2013), hidden, inconsistent, and influential: images of the future in changing times, futures, 45, PP. 38 –44.