سیاست‌های گفتمانی پوشاک زنان در ایران در دورۀ پهلوی اول (آمرانه) و دوم (اشاعه‌گرایانه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار پژوهش هنر، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات

چکیده

این مقاله به واکاوی تطور سیاست‌های گفتمانی در دورۀ‌ پهلوی‌ها و نوع تأثیرگذاری آن‌ها بر پوشاک زنان ایران می‌پردازد و با رویکردی جامعه‌شناختی ویژگی‌های ظاهری و دلالت‌های معنایی پوشاک زنان تحت تأثیر عوامل فرهنگی ـ اجتماعی، پیامدهای کردارهای گفتمانی متفاوت دورۀ پهلوی‌ اول و دوم بر پوشاک زنان را مطالعه می‌کند. ضرورت این‌چنین مطالعاتی، ناظر بر اهمیت بازشناسی تبعات سیاست‌های آمرانه و اشاعه‌گرایانه در عرصه‌های فرهنگی است. رویکرد مطالعه، کیفی و توصیفی ـ تحلیلی است و از تحلیل گفتمان انتقادی برای تحلیل کردارهای گفتمان غالب در دوره‌های پهلوی اول و دوم استفاده شده است. هدف از این مطالعه، پاسخ به این سؤال است که دو رویکرد متفاوت در دورۀ پهلوی اول (آمرانه) و در دورۀ پهلوی دوم (اشاعه‌گرایانه) با پدیدۀ کشف حجاب، به چه نتایجی منجر شده است؟ نتایج نشان می‌دهد کردارهای متفاوت در گفتمان پهلوی در دو دوره، به‌رغم برخورداری از گفتمان واحد، پیامدهای مختلفی داشت و به‌دلیل تمرکز کردارهای گفتمانی در دورۀ پهلوی دوم بر اقتضائات اجتماعی و فرهنگی روز، نسبت به کردارهای گفتمانی پهلوی اول، بیشتر به اهداف خود نزدیک شد. همچنین درنتیجۀ هژمونیک شدن گفتمان پهلوی‌ها، نوعی «همگن‌سازی» نسبی پوشش زنان در ایران رخ داد که نتیجۀ یکی از کردارهای این گفتمان در دورۀ اول پهلوی‌ها بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Discursive Policies of Women Clothing in Iran at the first (Obligatory) & second (Diffusive) Pahlavi Eras

نویسنده [English]

  • Seyedeh Razieh Yasini
Associate Professor, Research Institute of Culture, Art & Communication: Tehran
چکیده [English]

The paper is a study on the transformation of discursive policies at first & second Pahlavi eras and the type of their effects on the dress and clothing of Iranian Women. In this paper, the apparent features and characteristics and semantic implications of dress are sociologically studied. The effect of social & cultural factors on the women dress and the difference of  discursive practices in the first and second Pahlavi eras are considered. The necessity of this kind of studies refers to the importance of identifying the implications of imperative and diffusive policies in cultural areas. The approach of the research is qualitative and descriptive-analytical & critical discourse analysis has been applied to analyze the dominant discourses in the first and second Pahlavi eras. This study aims to respond to this question: what was the result of two different approaches to unveiling women in the first Pahlavi (imperative) and second Pahlavi eras (diffusive)? The results show that despite the same discourse, different actions of Pahlavi discourse in two eras had different consequences and because of the concentration of discursive actions in the second Pahlavi on Social and cultural requirements of the day, they came closer to their goals than the first Pahlavi discourse actions. Following the hegemony of first & second Pahlavi discourses, kind of relative "homogenization" of women clothing came out in Iran which was the result of one of the actions of this discourse in the first era of Pahlavi dynasty.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Women
  • Dress
  • Discourse
  • First Pahlavi
  • Second Pahlavi
  • Hijab
منابع و مأخذ
 
آبراهامیان، یرواند (۱۳۸۸). ایران بین دو انقلاب، ترجمۀ احمد گل‌محمدی، محمدابراهیم فتاحی، چاپ سیزدهم، تهران: نشر نی.
احمدزاده، محمدامیر (1394). «ارزیابی و نقد مسئلۀ کشف حجاب از منظر رابطۀ قدرت و سیاست‌های فرهنگی (1320-1305 ش)»، جامعه‌پژوهی فرهنگی، شماره 1: 26-1.
امینی، علی‌اکبر (1390). گفتمان ادبیات سیاسی ایران در آستانه دو انقلاب، تهران: اطلاعات.
برنز، اریک (1373). میشل فوکو، ترجمۀ بابک احمدی، تهران: کهکشان.
تغییر لباس و کشف حجاب به روایت اسناد (1378). تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
جمشیدی‌ها، غلامرضا و لیلا نجفیان رضوی (1390). شیوه‌های مختلف مقاومت مردم ایران در برابر دستور حکومتی کشف حجاب در دوره اول پهلوی، زن در فرهنگ و هنر، شماره 3: 56-37.
جنکینز، ریچارد (1381). هویت اجتماعی، ترجمۀتورج یاراحمدی، تهران: نشر شیرازه.
حکمت، علی اصغر (1379). ره آورد حکمت شرح مسافرتها و سفرنامه‌های میرزا علی‌اصغر خان حکمت به اهتمام سیدمحمد دبیر سیاقی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
خشونت و فرهنگ: اسناد محرمانه کشف حجاب (1322 – 1313) (1371). تهران: مدیریت پژوهش و انتشارات و آموزش سازمان اسناد ملی.
دولت‌آبادی، صدیقه (1993). صدیقه دولت‌آبادی؛ نامه‌ها، نوشته‌ها و یادها، سلسله انتشارات نگرش و نگارش زن، ویراستاران مهدخت صنعتی و افسانه نجم‌آبادی. چاپ اول. جلد دوم. آمریکا: برنارد کالج دانشگاه کلمبیا. نسخه اصلی: جزوة آداب معاشرت. صدیقة دولت‌آبادی با همکاری میس دولیتل و اشرف نبوی. (1315). تهران: مطبعة مجلس.
زائری، قاسم و فاطمه یوسفی‌نژاد (1398). «بررسی چگونگی تجدید نظر در قانون کشف حجاب در مقطع 1320 ـ 1322 با تکیه بر مقاومت‌‌های فردی و نهادی»، فصلنامه زن در توسعه و سیاست، شماره 2 : 192- 173.
شهرام‌نیا، امیرمسعود و نجمه‌سادات زمانی (1392). «علل و پیامدهای شکل گیری پدیدۀ کشف حجاب در دوره پهلوی»، گنجینۀ اسناد، شماره 89:  85-62.
 صالحی، علی (1381). چگونگی پیدایش کشف حجاب در عصر رضاخان، مجموعه مقالات همایش اسناد و تاریخ معاصر ایران، مرکز بررسی اسناد تاریخی.
صدر، محسن (1364). خاطرات صدرالاشراف، تهران: وحید.
صدیق، عیسی (1338). یادگار عمر، جلد دوم، تهران: شرکت سهامی طبع کتاب.
فربد، محمدصادق (۱۳۷۶). مبانی انسان‌شناسی، تهران: عصر جدید.
فرکلاف، نورمن (1379). تحلیل گفتمان انتقادی، ترجمۀ فاطمه شایسته پیران و همکاران. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
کچویان، حسین و قاسم زائری (1390). «تبیین گفتمانی تبدیل شدن زنان به موضوع سیاست‌گذاری‌های رسمی در دوره رضاخان با تأکید بر نظریه نژادی»، فصلنامه زن در توسعه و سیاست، شماره 33: 34-7.
مجد، محمدقلی (1389). از قاجار به پهلوی 1309- 1298 بر اساس اسناد وزارت خارجه آمریکا، ترجمۀ سیدرضا مرزانی، مصطفی امیری. تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
مقدمی، محمدتقی (1390). «نظریه تحلیل گفتمان لاکلائو و موف و نقد آن»، معرفت فرهنگی اجتماعی، شمارۀ 2:  124-91.
مک، دایان (1377). «مقدمه‌ای بر نظریه‌های گفتمان»، ترجمۀ حسینعلی نوذری، فصلنامه گفتمان، شمارۀ 2:  58-25.
ملک‌زاده، الهام و محمد بقایی (1395). «درآمدی تحلیلی بر سیاست‌های فرهنگی-مذهبی پهلوی اول و دوم»، فصلنامۀ گنجینۀ اسناد، شماره 2:  95-76.
هدایت، مهدی‌قلی‌خان (مخبرالسلطنه) (1388). خاطرات و خطرات: گوشه‌ای از تاریخ شش پادشاه و گوشه‌ای از دوره زندگی من، تهران: زوار.
ورجاوند، پرویز (1378). پیشرفت و توسعه بر بنیاد هویت فرهنگی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
یاسینی، سیده راضیه (1394). پوشش و منش زنان در نقاشی و ادبیات ایران، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
یورگنسن، ماریانه؛ فیلیپس، لوئیز (1394). نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران:  نشر نی.
مجله سازمان زنان ایران (1345).
ساناساریان، الیز (۱۳۸۴). جنبش حقوق زنان در ایران (طغیان، افول و سرکوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۱۳۵۷). چاپ اول، تهران: نشر اختران.
پهلوی، محمدرضا(1349). مأموریت برای وطنم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.