تحولات نهاد خانواده در فرایند نوسازی و تأثیر آن بر سیاست‌گذاری ایران در حوزۀ خانواده

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

2 دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه دانشگاه تبریز (نویسنده مسئول)

3 دانشیار گروه علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

جامعه‌شناسان حوزۀ خانواده بر این باورند که نوسازی مهم‌ترین عامل تغییر و تحولات خانواده در کشورهای در حال توسعه است. در ایران نیز پس از ورود نوسازی به کشور، نهاد خانواده طی چند دهه‌ اخیر تغییرات متعددی را تجربه کرده است. پس از انقلاب ایران، سیاست‌ها و برنامه‌هایی در راستای حمایت از خانواده در مقابل چالش‌های پدیدار شده از نوسازی صورت گرفته است. به همین دلیل، هدف این پژوهش مطالعه تغییر و تحولات خانواده در بستر نوسازی و تأثیر آن بر سیاست‌گذاری ایران در حوزۀ خانواده است. روش پژوهش، کیفی است و از رهیافت نظریه داده بنیاد به‌منزله‌ روش عملیاتی پژوهش استفاده شده است. نمونه آماری پژوهش، شهروندان شهر تبریز و انجمن خبرگان در این شهر هستند. راهبرد نمونه‌گیری، نظری و شیوه نمونه‌گیری، هدف‌مند است. یافته‌ها بیانگر آنند که نوسازی باعث تغییر در الگوهای خانواده، قواعد ازدواج و الگوهای همسرگزینی، عملکردهای خانوادگی، نگرش‌ها و الگوهای فرزندآوری، متوازن‌شدن قدرت در خانواده، تغییر در الگوهای اوقات فراغت و تغییر در نگرش‌ها و الگوهای طلاق شده است. همچنین سیاست‌های اتخاذشده از سوی دولت‌‌ها پس از انقلاب نتوانسته‌اند آسیب‌ها و چالش‌های خانواده را رفع کنند. این سیاست‌ها با مشکلاتی همچون فراگیر نبودن سیاست­ها یا عدم رویکرد کل‌نگر به خانواده، داشتن رویکرد آسیب‌محور به خانواده، متعدد بودن نهادهای متولی خانواده، صریح نبودن سیاست‌های خانواده، مشخص نبودن طریقه دستیابی به سیاست‌ها، نادیده گرفتن تنوع خانواده‌، عدم وجود بینش جامعه‌شناختی در سیاست‌ها و تقلیل فضای معنایی و مفهومی خانواده به تأمین نیازهای اساسی، مواجه هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Transformations of the Family Institution in Modernization Process and its Impact on Iran's policy-making in the Field of Family

نویسندگان [English]

  • Mohamadm Abbaszadeh 1
  • Samad Adlipour 2
  • Tavakol Aghayari Hir 3
  • Mohammad Bagher Alizadeh Aghdam, 1
1 Professor of Sociology, Department of Social Sciences, University of Tabriz, Tabriz, Iran.
2 Tabriz Uni
3 Associate Professor of Sociology, Department of Social Sciences, University of Tabriz, Tabriz, Iran
چکیده [English]

Family sociologists believe that modernization is the most important factor in family transformations of developing countries. After the appearance of modernization in Iran, the family institution has experienced many changes in recent decades. After the Iranian Revolution, many policies and programs have been implemented to protect the family from the challenges of modernization. In this regard, the purpose of this study is to study the changes and transformations of the family in the context of modernization and its impact on Iran's policy makings in the field of family. The research is conducted by a qualitative method and the grounded theory approach has been used as the operational method of the research. The statistical sample of the research includes the citizens and the experts of Tabriz city. The sampling strategy is theoretical and the sampling method is purposeful. The findings indicate that modernization has made some changes in family patterns, in marriage rules, in family practices, in attitudes and patterns of childbearing, balance of power in the family, in leisure patterns and in attitudes and patterns of divorce. Also, the policies adopted by the governments after the revolution were not able to address the harms and challenges of the family. These policies are associated with some problems such as lack of a non-comprehensive policies or holistic approach to the family, having a harm-oriented approach to the family, existence of gnumerous family custodians, unclear family policies, unclear approaches achieving policies, ignoring family diversity, lack of a sociological insight into policies and the reduction of the semantic and conceptual meaning of the family to meet the basic needs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Development
  • Modernization
  • Family
  • Family Policy
منابع و مأخذ
 
اسحاقی، محمد؛ سیده فاطمه محبی؛ شهربانو پاپی‌نژاد و زینب جهاندار (1393). «چالش‌های فرزندآوری زنان شاغل در یک مطالعه کیفی»، زن در توسعه و سیاست، شماره 1: 134-111.
اعتمادی‌فرد، سیدمهدی (1394). تحولات خانواده، طلاق و ازدواج،مجموعه مقالات گزارش وضعیت اجتماعی کشور، جلد دوم، تهران: وزارت کشور، مرکز امور اجتماعی و فرهنگی.
آزاد ارمکی، تقی (1386). جامعه‌شناسی خانواده ایرانی، تهران: سمت.
آزاد ارمکی، تقی (1395). تغییرات، چالش‌ها و آینده خانواده ایرانی، تهران: تیسا.
بستان، حسین (1394). جامعه‌شناسی خانواده با نگاهی بر منابع اسلامی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
جمشیدیها، غلامرضا؛ سهیلا صادقی‌فسایی و منصوره لولاآور (1392). «نگرش جامعه‌شناختی بر تأثیر فرهنگ مدرن از منظر جنسیتی بر تحولات خانواده در تهران»، زن در فرهنگ و هنر، شماره 2: 198-183.
حقیقتیان، منصور و مسعود دارابی (1394). «بررسی تأثیر نوسازی فرهنگی و مکانیسم تاثیرگذاری آن بر ارزش‌های خانواده (مطالعه موردی: شهرستان نهاوند)»، مطالعات جامعه‌شناختی جوانان، شماره 20: 88-57.
خانی­جزنی، جمال (1388). هویت مجازی، تهران: مهرتاب.
زاهدی، محمدجواد؛ هوشنگ نایبی؛ پروانه دانش و حسین نازک‌تبار (1392). «تببین جامعه‌شناختی تأثیر فرایند نوسازی در ساختار خانواده (مقایسه نقاط شهری و روستایی در استان مازندران)»، شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده، شماره 61: 148-97.
سپهری، آسیه (1393). «تحلیل سبک زندگی کاربران جوان شبکه اجتماعی فیس‌بوک»، مطالعات جوان و رسانه، شماره 13: 40-13.
سرایی، حسن (1385). «تداوم و تغییر خانواده ایرانی در جریان گذار جمعیتی»، نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، شماره 2: 60-37.
سیاح، مونس و اکرم حسینی مجرد (1390). «بررسی بحران مادری در جهان غرب و تأثیرات آن بر جامعه ایرانی»، مطالعات راهبردی زنان، شماره 53: 245-211.
صادقی‌فسایی، سهیلا و ایمان عرفان‌منش (1392). «تحلیل جامعه‌شناختی تاثیرات مدرن‌شدن بر خانواده ایرانی و ضرورت تدوین الگوی ایرانی اسلامی»، زن در فرهنگ و هنر، شماره 1: 84-63.
صادقی‌فسایی، سهیلا و ایمان عرفان‌منش (1395). گفتمان‌ها و خانواده ایرانی: جامعه‌شناسی الگوهای خانواده، پس از مناقشه‌های مدرنیته در ایران، تهران: دانشگاه تهران.
عرشی، ملیحه؛ تکفّلی، مرضیه و محمد سبزی خوشنامی (1394). «سیاست­گذاری رفاه خانواده در ایران، مطالعه تطبیقی برنامه­های توسعه»، مددکاری اجتماعی، شماره 1: 49-28.
عنایت، حلیمه و لیلا پرنیان (1392). «مطالعه رابطه جهانی‌شدن فرهنگی و گرایش به فرزندآوری»، زن و جامعه، شماره 2: 136-109.
قادرزاده، امید؛ احمد محمدپور و امید قادری (1392). «تجارت مرزی و تفسیر مردم از تغییرات جهان‌زیست خانواده»، راهبرد فرهنگ، شماره 22: 84-61.
قانعی‌راد، محمدامین (1396). زوال پدرسالاری؛ فروپاشی خانواده یا ظهور خانواده مدنی؟ تهران: نقد فرهنگ.
قانعی‌راد، محمدامین و فاطمه عزلتی‌مقدم (1389). «بررسی انتقادی تشخیص‌ها و سیاست‌گذاری‌ها در مسایل خانواده و ازدواج»، مسایل اجتماعی ایران، شماره 1: 193-161.
کارگر، رحیم (1394). سیاست‌های فرهنگی تحکیم خانواده در ایران با رویکرد آینده‌پژوهی، رساله دکتری، قم: دانشگاه باقرالعلوم (ع)، دانشکده علوم اجتماعی.
کنعانی، محمدامین (1385). «پیوند سنت و نوسازی در افزایش سن ازدواج: نمونه ایرانیان ترکمن»، انجمن جمعیت‌شناسی ایران، شماره 1: 126-104.
گیدنز، آنتونی (1392). پیامدهای مدرنیت، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: نشر نی.
گیدنز، آنتونی و کارن بردسال (1386). جامعه‌شناسی، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: نی.
محمدپور، احمد؛ رسول صادقی؛ مهدی رضایی و لطیف پرتوی (1388). «سنت، نوسازی و خانواده: مطالعه تداوم و تغییرات خانواده در اجتماع‌های ایلی با استفاده از رهیافت روش تحقیق ترکیبی»، پژوهش زنان، شماره 4: 93-71.
ملکی، امیر؛ علی ربیعی؛ عالیه شکربیگی و قادر بالاخانی (1394). «بررسی فردی‌شدن خانواده در ایران با تأکید بر روند تغییرات ساختاری و کارکردی خانواده ایرانی از سال 1335 تا سال 1393»، مطالعات راهبردی زنان، شماره 69: 96-41.
میرمحمد رضائی، سیده زهرا؛ باقر ساروخانی و حسن سرایی (1395). «مطالعه کیفی جهانی‌شدن و تغییرات خانواده در شهر زنجان»، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، شماره 45: 44-13.
Beck, U, Beck-Gernsheim, E. (2001). Individualization: Institutionalized Individualism and its Social and Political Consequences. London: Sage.
Georgas, J, Berry, J. W, Fons, J. R, van de Vijver, Kagitçibasi, Ç, Poortinga Y. H. (2006). Families Across Cultures: A 30-Nation Psychological Study. Uk: Cambridge University Press.
Giddens, A. (1992). The Transformation of Intimacy: Sexuality, Love and Eroticism in Modern Societies, Stanford University Press.
Gillies, V. (2003). Family and intimate relationships: A review of the sociological research. London: South Bank University.
Kalogeraki, S. (2009). The divergence hypothesis in modernization theory across three European countries: The UK, Sweden and Greece,  Culture Unbound, Journal of Current Cultural Research, 1(1), 161-178.
Tomas, M. C. (2013). Reviewing family studies: A brief comment on selected topics. RevistaBrasileira de Estudos de População, 30(1), 171-198.
Flick, U. (2018). Doing Grounded Theory, Los Angeles: Sage.