پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات
فصلنامه مطالعات فرهنگ - ارتباطات
2008-8760
2538-2632
9
3
2008
11
01
ابعاد مسئلة معنا از دیدگاه فلسفی
13
48
FA
مرتضی
گوهریپور
عضو شورای مطالعات فرهنگ عمومی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات
مسئلة معنا از مسائل غامض زبانشناسی و فلسفی است. در این نوشتار که سبک و سیاقی فلسفی دارد، سعی میشود تا به برخی از پیچیدگیهای مسئلة معنا اشاره شود. ابتدا با تأملاتی کلی دربارة معنا، سؤالاتی دربارة آن طرح میشود تا برخی از جنبههای عام این مسئله ـ و نه براساس موشکافیهای فلسفی ـ نمایان شود. در ادامه، با بیان این مطلب که فیلسوفان نیز از آغاز به مسئلة معنا توجه داشتهاند، از منظر فلسفة معاصر در باب معنا اشاره میشود. دو جریان عمدة فلسفی معاصر، یعنی جریان فلسفة تحلیلی و پدیدارشناسی که میتوان گفت بقیة جریانها، انشعابهایی از این دو جریان فلسفیاند، در ارتباط با مسئلة معنا به اجمال معرفی میشود. سپس با تمرکز بر جریان فلسفة تحلیلی و ممیزاتی که میتوان برای آن برشمرد تا ویژگیهای این زمینة تفکر فلسفی را دریافت، سعی میشود بر همین زمینة فکری، فهرستی از پرسشهایی اساسی درباب معنا بیان شود. از همینرو و برای تأکید بر پیچیدگی و دقایق فلسفی این بحث، دو مسئله، انتخاب و پیرامون آنها مباحثی مطرح شده است. یکی مسئلة رابطة «معنا» و «معرفت» و دیگری مسئلة رابطة «معنا» و «زبان» است. مسئلة اول یکبار به شکل عام و بار دیگر بر زمینة فلسفة تحلیلی و مسئلة دوم به طور خلاصه از منظر ویتگنشتاین، کواین و جان سرل[1] بررسی شده و به دلیل گستردگی و عمق برخی از نظریات، از منظر فیلسوفانی چون دیویدسون، بررسی نشده است. [1]. John R. Searle
معنا,فلسفة تحلیلی,ویتگنشتاین,کواین,جان سرل
https://www.jccs.ir/article_3484.html
https://www.jccs.ir/article_3484_fb6a79113e57c66d4e52733ef7a13ddd.pdf
پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات
فصلنامه مطالعات فرهنگ - ارتباطات
2008-8760
2538-2632
9
3
2008
11
01
تحول تاریخی مفاهیم
49
66
FA
سیدمحمدرضا
حسینی بهشتی
استادیار دانشکده ادبیات دانشگاه تهران.
] برای معناپژوهیِ واژة «ارشاد» میتوان یک فرهنگ فارسی ـ عربی را گشود و معنای آن را استخراج کرد. اگر بخواهیم بیشتر بررسی کنیم، میتوانیم در فرهنگهای دیگر فارسی ـ عربی، معنای این واژه را جستوجو کنیم. این راهی ساده و البته غیرمحققانه است که نتیجة آن را نمیتوان مهملی برای ابتنای یک فعالیت پژوهشی قرار داد. این فعالیت نه مورد تأیید علم زبانشناسی و معناشناسی است و نه، همانگونه که خواهیم دید، در بستر جریانهای تاریخی ـ اجتماعی که تغییراتی را در معانی و مفاهیم سبب میشوند، قابل توجیه است. «تحول تاریخی مفاهیم» بیانگر این واقعیت مهم است که معانی و مفاهیم زبان در طول تاریخ دچار تحول میشوند و چنین نیست که ما میپنداریم یک واژه، همواره و در همة زمانها به یک معنا بهکار برده شده است.
در این نوشتار، برای نحوة مطالعة تحول تاریخی مفاهیم، مقدماتی در اختیار پژوهشگران و علاقهمندان به این مسئله قرار گرفته است[.
لفظ و معنا,مصداق,دورههای تاریخی,مطالعة همزمانی و درزمانی,ریشهشناسی
https://www.jccs.ir/article_3485.html
https://www.jccs.ir/article_3485_97d9b7ed979c9d7ba9d5e71ca0231a15.pdf
پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات
فصلنامه مطالعات فرهنگ - ارتباطات
2008-8760
2538-2632
9
3
2008
11
01
دیالکتیک و معنا
67
88
FA
فرزین
بانکی
استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
مرتضی
گوهریپور
عضو شورای مطالعات فرهنگ عمومی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات
برای صورتبندی مسئلة «معناپژوهی ارشاد اسلامی»، بررسی دیدگاههای متفاوت دربارة معنا ضرورت دارد. در این نوشتار به رابطة میان «دیالکتیک»[1] و «معنا» میپردازیم، با این امید که در انتها، بررسی این رابطه ما را در دستیابی به معنای ارشاد اسلامی یاری کند.
پیش از پرداختن به رابطة «معنا و دیالکتیک»، باید ببینیم که مقصود از دیالکتیک چیست؟
برای جستوجوی پاسخ این پرسش به تاریخ تفکر و فلسفه مراجعه میکنیم؛ این کنجکاوی، ما را با افرادی مواجه میکند که به نوعی به دیالکتیک پرداختهاند و درعینحال تفاوتهای اساسی در تفکر و فلسفة آنها دیده میشود. زیرا مفاهیم، خصوصاً مفاهیم فلسفی، در طول تاریخ تغییر و تحول پیدا میکنند و بیتردید دیالکتیک نیز از این امر مستثنا نیست؛ یعنی دیالکتیک مثلاً مورد نظر افلاطون با مراد کانت از این واژه متفاوت است. در این نوشتار قصد «معناپژوهی دیالکتیک» را نداریم. ازاینرو، سعی میشود به جنبههای مشترک در تبیین معنای دیالکتیک اشاره شود و درعینحال جنبههای متفاوت دیدگاههای متفکران و فیلسوفان نیز بیان شود.
[1]. Dialektik/Dialectic
دیالکتیک,معنا,تضاد,نهاد,همنهاد
https://www.jccs.ir/article_3486.html
https://www.jccs.ir/article_3486_fcfa93f1b0de6c27a2622a64a8374a3b.pdf
پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات
فصلنامه مطالعات فرهنگ - ارتباطات
2008-8760
2538-2632
9
3
2008
11
01
آشنایی با مکاتب معناشناسی معاصر
89
119
FA
احمد
پاکتچی
استادیار بنیاد دایرﺓالمعارف بزرگ اسلامی.
جریانهای معناشناسی معاصر را میتوان به دورة متقدم و دورة متأخر تقسیم کرد. در دورة متقدم که جریانهای معناشناسی، خصوصاً در اروپای غربی، متأثر از دیدگاههای سوسور است، مکاتب معرفیشده عمدتاً در تکمیل دیدگاههای او حرکت کردهاند. در حوزة اروپای مرکزی، جریانهای برخاسته از فرانسه و دانمارک و حوزة آلمانیزبان و کشورهایی که تحت عنوان کشورهای اروپای شرقی شناخته میشوند، به همراه اشاره به حرکتهای مختصری که در روسیه انجام شده بود، مورد توجه قرار گرفتهاند. جریانهای حوزة آلمانیزبان و کشورهای اروپای شرقی کمتر شناخته شدهاند، زیرا انگلیسیزبانان یا فرانسهزبانان از جریانهای مهم معناشناسی حوزة آلمانیزبان و روسیه شناخت ندارند. جریانهای معناشناسی دورة متقدم در مناطق اروپای غربی، اروپای مرکزی و دست آخر با بررسی جریانهای آنگلوساکسون معرفی شدهاند و همین تقسیمبندی و نحوة بحث در معرفی جریانهای متأخر رعایت شده است.
زبانشناسی,معناشناسی,جریانهای متقدم دورة معاصر,جریانهای متأخر دورة معاصر
https://www.jccs.ir/article_3487.html
https://www.jccs.ir/article_3487_bc3614fb8e889172ab23c8152730944f.pdf
پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات
فصلنامه مطالعات فرهنگ - ارتباطات
2008-8760
2538-2632
9
3
2008
11
01
مطالعة معنا در سنت اسلامی
121
155
FA
احمد
پاکتچی
استادیار بنیاد دایرﺓالمعارف بزرگ اسلامی.
توسعة روزافزون علوم جدید در غرب و آشنایی اندیشمندان و دانشپژوهان مملکت اسلامی ما با این دستاوردها، این پیشفرض را به وجود آورده است که در دانش نظری و علوم و فناوریهای گوناگون، هیچ نظر یا دیدگاهی در سنت فکری ایرانی ـ اسلامی نمیتواند در حکم دیدگاهی «پیشرو» مطرح باشد. این گمان هرچند فعلاً در برخی از شاخههای معرفتی صادق است، اما این تصور که ما باید در همة شاخههای معرفتی فقط مصرفکنندة دستاوردهای غربیها باشیم، محل تأمل است.
یکی از علومی که شاید در بدو امر چنین گمانی را دامن زند، «معناشناسی» است. در همین مجموعه با مکاتب معناشناسی معاصر در غرب و دستاوردهای آن آشنا شدیم.
مقایسة این مطالب با دیدگاههای معناشناسی نوین، که در همین مجموعه بدان پرداخته شده است و دیدگاههای مفسران و اصولیون، توان آموزههایی را که علمای اسلامی درباب مسائل معنا بیان کردهاند، آشکار میسازد و این نکته را یادآور میشود که آگاهی دقیق و عمیق از سنت فکری اسلامی میتواند دستکم در حوزة برخی از دانشهای نظری، به از میان برداشتن هر گونه فاصلة معنادار یا بیمعنا بین ایران اسلامی و غرب بینجامد.[
معنای معنا در قرآن,نظریة بیان,نظریة معنا در قرآن,بسط نظریة معنا در علم تفسیر و اصول
https://www.jccs.ir/article_3488.html
https://www.jccs.ir/article_3488_1faa4c314f26e1bf117c31f9b89a6e4b.pdf
پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات
فصلنامه مطالعات فرهنگ - ارتباطات
2008-8760
2538-2632
9
3
2008
11
01
نگاهی دوباره به ارشاد اسلامی: رویکردی تربیتی
157
184
FA
علیرضا
رحیمی
استادیار پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات
هرچند میتوان ادعا نمود که مفاهیم اساسیِ دینی معنای حقیقی و ثابتی دارند اما همواره، معانیِ واژهها، در طی زمان، دستخوش تغییرات فراوان میشود و یک واژه، در همة حالات به یک معنا بهکار برده نمیشود. به عبارت دیگر این، نحوة ادراک آدمی است که نحوة حضور مفاهیمی از این دست را در عرصة حیات او رقم میزند.
این مقاله نه در پی بررسی تحول تاریخی مفهوم رشد و ارشاد است و نه مدعی دستیابی به معنای حقیقی آن در فرهنگ اسلامی است؛ بلکه تنها سعی دارد فهم خود را به معنای حقیقی و ثابت این مفاهیم نزدیک کند و از این رهگذر به پیشنهاد یک منظومة معنایی و یک صورتبندی نظری و طرح یک دیدگاه نظری تربیتی بپردازد. به بیان دیگر، صرفنظر از تحول تاریخی و کاربردهای امروزین ارشاد اسلامی، در پیِ آن است که از طریق مقایسة این واژه با سایر مفاهیم متقارب، در یک فضای نظری خاص، به تبیین معنای ارشاد اسلامی و یک صورتبندیِ نظری برای تعیین نسبت این مفهوم با سایر مفاهیم مجاور اقدام کند. این معناکاوی با رویکردی تربیتی و در راستای نظریهای که نگارنده در حوزة تعلیموتربیت اسلامی ارائه کرده است (نظریة بصیرت) انجام میشود؛ بنابراین صرفاً از نوع روایی و قرآنپژوهی بهشمار نمیآید.
این مقاله بر آن است که با تکیه بر دیدگاهی تربیتی، تا آنجا که مقدور است به گونهای پدیدارشناسانه و براساس برداشتی از متون موثق دینی، به تعبیری جدید از ارشاد اسلامی دست یابد، با این امید که این تعبیر، از طریق تغییر نگرشها، در حوزة سیاستگذاری نیز وارد شده و در آن جاری گردد.
رشد,ارشاد,هدایت,شخصیت,تربیت,تربیت عقلانی
https://www.jccs.ir/article_3489.html
https://www.jccs.ir/article_3489_63691fbced66d2168269645e2f967e9f.pdf